Familie en netwerk

In 2014 krijgt Zohre een appartementje in Alphen aan den Rijn. Ze is dolgelukkig met haar eigen plekje maar er hangt ook een donkere wolk boven haar hoofd. Haar ouders en broertje moesten Nederland verlaten, alleen Zohre mag blijven. Helemaal alleen begint ze haar nieuwe leven in een vreemd land met een vreemde taal, in een buitenwijk van Alphen aan den Rijn.

Omdat Zohre minderjarig was toen ze in Nederland aankwam en meerderjarig toen ze een verblijfsvergunning kreeg, hoefde ze geen inburgeringscursus te doen. Ook voor een taalcursus kwam ze niet in aanmerking. Haar vriendinnen uit het azc wonen in Groningen. Met andere woorden: ze staat er helemaal alleen voor.

“Wie moet ik bellen in het weekend? Wat zal ik gaan doen?” De eerste maanden zijn moeilijk voor Zohre. “Als ik heel gelukkig word in Nederland zal ik die tijd nooit vergeten.”  Zonder voogd, zonder inburgeringscursus en zonder kennissen in de buurt zit Zohre in haar flatje in Alphen. “Hoe moet ik me aanmelden voor een school? Hoe kom ik aan een baan?” Waar Vluchtelingenwerk in de ene stad bijzonder actief is, is dit in Alphen niet zo. “Als je eenmaal uit het azc bent, sta je er alleen voor. Ik ben nu vijf jaar in Nederland, maar ik ben nog steeds een beginner.”

Slechte gezondheid

“Ik heb toch een verzekering? Waar betaal ik die premie dan voor? Wat is eigen risico? Wat is het verschil tussen een apotheek en een drogist?”

Zoveel vragen. Voor iemand die kerngezond is, hoeft dat niet te veel problemen op te leveren maar helaas voor Zohre eist de stress zijn tol. Als na twee jaar in Nederland een eerste afwijzing van de IND op de deurmat valt raakt Zohre in een shock. “Ik werd agressief, soms juist heel erg verdrietig.” Als gevolg van de stress valt bijna al haar haar uit. “Ik ging naar een kliniek voor tests, maar de behandeling kostte duizend euro. De dokter zei: gelukkig heb je er geen last van.” Zohre viel van haar stoel van verbazing. “Geen last? Hoe kun je dat zeggen? Ik was bijna kaal!”

Ook als haar moeder, toen nog in Nederland, tandpijn krijgt, werkt het Nederlandse zorgstelsel niet mee. “De tandarts stuurde ons weg, we waren niet verzekerd en hadden geen 300 euro voor de behandeling. Mijn moeder kon niet slapen van de pijn. Neem maar paracetamol, zei de tandarts.” Uiteindelijk schoten mensen uit het azc te hulp, maar uit angst voor het eigen risico heeft Zohre sindsdien geen dokter meer gezien.

Schulden, brieven en incasso’s

In de loop der jaren is de berg schulden die Zohre met zich meetorst alleen maar groter geworden. Haar eerste boete krijgt ze op haar eerste dag in Nederland, als ze niet is ingecheckt met haar OV-chipkaart. Ze dacht dat de kaart haar vervoersbewijs was.

Die boete wordt kwijtgescholden, maar het is nog maar het begin. Als ze zich aanmeldt voor een opleiding zorg&welzijn maar niet wordt aangenomen, schrijft ze zich te laat uit en moet ze een boete betalen aan DUO. Kennelijk mag er geen gat van vier maanden tussen twee opleidingen zitten. Van meterstanden heeft ze nog nooit gehoord, als ze die te laat doorgeeft volgt ook een boete van de energieleverancier. Die energieleverancier heeft de gemeente voor haar uitgezocht en is zeker niet de goedkoopste.

Als Zohres uitkering een keer te laat wordt overgemaakt, kan ze haar huur niet betalen. Daar is de volgende boete. Tel daar de voor een nieuwkomer moeilijk te begrijpen officiële taal in de brieven bij op en de schuldenberg wordt hoger en hoger.

Een traject bij de schuldsanering is onvermijdelijk. Met haar uitkering kan ze de schulden niet betalen. Ook als ze later via de gemeente – haar eigen sollicitatiepogingen haalden niets uit – een baantje krijgt bij de KFC weegt dat niet op tegen de schuld die ze heeft en de bijkomende incassokosten. De logica daarvan ontgaat Zohre volledig. “Ik heb geen geld, maar ik moet toch extra betalen. Dat is toch raar?” Wat dat betreft was het leven in Afghanistan een stuk eenvoudiger. “In Afghanistan ging je werken, je kreeg geld en dat was van jou. Alles.” Van belasting had ze nog nooit gehoord.

“Elke keer als er iets fout gaat, zeggen mensen: Welkom in Nederland. Stel je een vraag over incassokosten: welkom in Nederland. Moet je een boete betalen: welkom in Nederland.”

Er staat een prijs tegenover haar geluk in Nederland, concludeert Zohre. Ze vergelijkt het met een groot huis. “Als je een heel groot huis krijgt, ben je er blij mee, maar je moet het schoonmaken, je moet het warm houden. Dat huis is lekker groot, maar je hebt ook heel veel meer problemen.”

Zelfs voor schuldsanering komt Zohre niet meer in aanmerking. In de brief die ze laat zien, staat dat ze een aantal afspraken niet is nagekomen. “Maar ja, ik moest naar school. Ik kan niet op twee plekken tegelijk zijn.” Ook is ze er niet in geslaagd een aantal bewijzen aan te leveren, zoals haar huurcontract of papieren van de verzekering. “Overdag moet ik naar school, ‘s avonds moet ik werken. Wanneer moet ik dat doen? De gemeente is in het weekend dicht.”

Opleiding en werk

Ergens op tijd aanwezig zijn. Het is voor Zohre geen probleem, als ze maar weet wat er van haar verwacht wordt. ‘Zohre begrijpt de post niet, ze verscheen en bleef weg zoals het haar uitkwam’, schreef haar mentor van haar eerste opleiding achteraf. Met zoveel psychische en lichamelijke problemen was het voor Zohre lastig om naar school te gaan. ‘Van leren kon nauwelijks sprake zijn’.

“Tja, hoe kon ik naar school gaan? Ik mocht in eerste instantie niet in Nederland blijven, al mijn haar was uitgevallen”, zegt Zohre beteuterd. “Ik heb gevraagd of de school een beetje rekening met me wilde houden, maar dat kon niet.” Het Nederlands dat Zohre nu spreekt, heeft ze zichzelf geleerd in de computerzaal van het azc. Ze kan zichzelf prima verstaanbaar maken, maar bij elke toets scoort ze op haar taalgebruik het laagst, terwijl ze op andere onderdelen wel hoge punten haalt. In september begint ze tot haar grote plezier aan een opleiding tot laborant. Maar een echte cursus Nederlands zit er niet in. “Wanneer moet ik dan naar school? En wanneer moet ik dan werken?”

Cultuur

En dan is er nog die Nederlandse cultuur. Wat het moeilijkste is voor Zohre? Al die agenda’s. “Ik heb nog nooit een Nederlander zonder agenda gezien. Zelfs voor een kopje thee drinken willen jullie een afspraak maken.”

En een beetje gek, dat zijn Nederlanders ook. “Dat Nederlanders altijd meteen zeggen, lekker hè? Zo overdreven. Jullie zeggen tegen alles lekker. Lekker weer, lekker rustig, lekker druk. Ook negatieve dingen zijn lekker.”

Maar kun je integreren en jezelf blijven? In gesprek met Bahram Sadegi – ‘hij is dus super geïntegreerd’- komt ze erachter dat ze alles moet opgeven. Afghaanse websites, muziek en boeken. Haar hoofddoek deed Zohre al vrij snel na haar komst in Nederland af, Afghaanse kleding draagt ze eigenlijk alleen binnenshuis, maar: “Ik wil niet vergeten dat ik Afghaans ben”, zegt ze. “Mijn vriend is ook Afghaans, maar hij is hier geboren en weet bijna niks van de Afghaanse cultuur. Zo wil ik niet zijn.”

Stiekem is Zohre al best wel Nederlands geworden. Regelmatig belt haar familie. “Dan vertel ik, er komt een journalist langs vanmiddag. Dan vragen ze wat ik voor haar gekookt heb. Dan zeg ik ze dat Nederlanders niet altijd blijven eten. Afghanen zijn zo gastvrij, dat het soms irritant wordt. Dan sla je iets af en dan blijven ze aandringen. Nee, als jij geen koekje wil, dan houd ik erover op.”

Ondanks de moeilijkheden, de schulden en de stroeve start, is Zohre blij in Nederland. “Hier kun je vrij zijn. In wat je aandoet, wat je wil doen, wat je wil zeggen. Je kunt jezelf laten zien.”

“Ik denk dat Zohre hier meer Zohre is dan in Afghanistan.”