Naam: Louise Vet Functie: ecologe, directeur NIOO-KNAW Categorie: natuur/ecologie Geboortejaar: 1954 Het Deltaplan Biodiversiteit. Dat is de voornaamste reden voor de jury om ecologe Louise Vet de hoogste score toe te kennen. Dat plan is er nog niet, maar dat alle betrokken partijen – landbouw, natuur, banken, supermarkten, wetenschap – aan tafel zitten, is al een verdienste van formaat en voor een belangrijk deel te danken aan Vets vasthoudendheid. Het gezelschap heeft beloofd binnenkort met concrete plannen te komen die bij moeten dragen aan het herstel van de groene ruimte in Nederland. En dat is heel hard nodig, vindt Vet. De teloorgang van het Nederlandse weidelandschap, de monocultuur in de landbouw, het verdwijnen van soorten in delen van Zuid-Limburg: het doet Vet allemaal pijn. “De Groene Revolutie, met de grote rol van kunstmest en bestrijdingsmiddelen, kan niet zo doorgaan”, zegt Vet in een interview met Trouw. “Boeren zitten in een fuik: ze zijn leningen aangegaan en moeten alsmaar meer produceren. Dat verdienmodel moet anders. En consumenten moeten gaan betalen voor de waarden waar we nu niet voor betalen, zoals de vogels, een gezonde bodem, schoon water.” Vets netwerk is enorm, ze zit in allerlei raden, heeft de minister van landbouw bij haar nieuwe landbouwvisie geadviseerd en is internationaal gelauwerd door de prestigieuze Britse ecologenclub.

Naam: Ruud Zanders Functie: directeur en mede-eigenaar Kipster Categorie: voeding Geboortejaar: 1973 Wie op zoek is naar een Kipster-eitje bij supermarkt Lidl, loopt de kans op misgrijpen. De vraag naar het nieuwe diervriendelijke en klimaatneutrale ei is continu groter dan het aanbod. Ruud Zanders bedacht het Kipster-concept, in Noord-Limburg scharrelen onder zijn hoede nu 24.000 kippen in een stal, een tweede Nederlandse stal staat op stapel. Het is een klein groepje, vergeleken met het familiebedrijf waar Zanders en zijn broer eerder aan het roer stonden. Daar ging het om miljoenen kippen in verschillende landen, ‘grootschaligheid’ was het enige adagium. De vogelgriep deed het bedrijf de das om en zette Zanders op een ander spoor. Kipster gaat niet alleen over het welzijn van kip en klimaat, vernieuwend is het verkoopcontract met prijsvechter Lidl. Door een gegarandeerde afname waren de investeringen in Kipster mogelijk. De toekomst van het voedselsysteem, legt Zanders in een interview met Trouw uit, zit in de maximale hoeveelheid dierlijk eiwit die ieder mens per dag kan eten. 20 gram kun je de hele wereld bieden, is uitgerekend. Hij probeerde het zelf uit. “Het is bijvoorbeeld één ei en twee glazen melk per dag. Als ik dat op een dag op had, at ik bij het avondeten geen vlees.” Inmiddels eet Zanders ‘bijna veganistisch’.

Naam: Jaap Korteweg Functie: directeur/oprichter De Vegetarische Slager Categorie: voeding Geboortejaar: 1962 Wederom een hoge plaats, na de tweede plek vorig jaar, voor de man die de supermarktbezoeker aan de ‘kipstuckjes’ en ‘gehacktballen’ heeft gekregen. Het nieuwste product uit de stal van Jaap Korteweg is vegetarische tonijn, waarmee de voormalige akkerbouwer zich nu ook op visgebied heeft begeven. Ook nieuw afgelopen jaar is dat de producten van De Vegetarische Slager hun weg vinden naar kant-en-klaarmaaltijden, salades en verse maaltijden. De opmars van de vegetarische producten, die vooral de vleeseter moeten verleiden, ging afgelopen jaar verder. Met New York Pizza ontwikkelde het bedrijf een 100 procent plantaardige pizza. In Den Haag opende het restaurant De Vleesch Lobby, waar plantaardig vlees centraal staat op het menu. De discussie die dankzij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit in 2017 losbarstte over de naamgeving van de producten, die misleidend zou zijn, heeft het bedrijf doorstaan en waarschijnlijk meer bekendheid gegeven. Met een rijkssubsidie van 250.000 euro, afgelopen jaar gewonnen met een prijsvraag, ontwikkelt Korteweg nu een vegetarische variant van draadjesvlees, gebaseerd op peulvruchten. Ook aan de Roockworst wordt nog gewerkt.

Naam: Frank Elderson Functie: lid directie De Nederlandsche Bank Categorie: financieel Geboortejaar: 1970 De hoogste nieuwe binnenkomer in de Duurzame 100 van 2018 is Frank Elderson. Uit onverwachte hoek, als lid van de directie van De Nederlandsche Bank. De centrale bankier legt verbanden tussen klimaatverandering, beleid om opwarming van de aarde te beperkt te houden en de stabiliteit van de financiële sector. Hij opereert in het spoor van Mark Carney van de Bank of England die banken en beleggers heeft gewezen op de ‘carbon bubble’, de belangen in de fossiele industrie die in elkaar kunnen storten als het de wereld menens is met de klimaatdoelen van Parijs. De financiële sector loopt ook andere risico’s. Neem bijvoorbeeld verzekeraars die schades moeten uitbetalen na extreem weer. Tegelijk zijn er ook veel kansen om geld te verdienen aan groene financiering, mits een aantal hobbels geslecht worden. Elderson heeft zich op al deze terreinen als expert ontpopt. Daarom is hij afgelopen jaar gekozen als eerste voorzitter van een nieuw internationaal netwerk van centrale banken dat werkt aan vergroening van het financiële systeem. Ook binnen de Europese Unie heeft Elderson een prominente rol bij het maken van plannen voor verduurzamen van de sector.

Naam: Paul Polman Functie: voorzitter raad van bestuur Unilever Categorie: voeding Geboortejaar: 1956 Weer opmerkelijk hoog dit jaar, Paul Polman. De hoogste baas van multinational Unilever die de voedingsindustrie – en ook het fabriceren van zeep, shampoo etcetera – op het duurzame pad wil brengen. Duurzaamheid voor de gewone mens, zou je kunnen zeggen. Op het iedere keer weer op de markt brengen van een nieuwe lotion of kruidenzakje valt wel wat af te dingen qua duurzaamheid, maar de invloed van Polman op de gehele markt is belangrijker, oordeelde de jury. Unilever stelt heldere doelen voor zaken als het terugdringen van CO2-uitstoot, watergebruik en vervuiling en probeert zo de hele industrie wereldwijd mee te krijgen. Het bedrijf formuleerde afgelopen jaar de ambitie om in 2025 alleen nog maar recyclebaar plastic te gebruiken en maakte het afgelopen jaar de ontwikkeling van de innovatieve start-up Ioniqua mogelijk, dat circulair PET-materiaal maakt. Unilever gaat de flessen van het spul gebruiken. Bij de Verenigde Naties zet Polman zich in om de 17 werelddoelen, de zogeheten sdg’s, meer onder de aandacht te brengen. Voor zijn nationale en internationale rol kreeg Polman afgelopen jaar de Vrede van Nijmegen Penning.

Naam: Thomas Rau Functie: architect Categorie: bouw Geboortejaar: 1960 Als architect van duurzame gebouwen timmert Thomas Rau al jaren succesvol aan de weg, als inspirator gaat zijn invloed nog veel verder. Rau wist afgelopen jaar concrete stappen te zetten om zijn ideaal, een paspoort voor alle materialen zodat die niet verloren gaan, in daden om te zetten. Daarom is Rau na plek 12 vorig jaar, weer in de top tien beland. Het Madaster platform zag afgelopen jaar het licht, een kadaster voor materialen. In deze database kunnen alle onderdelen voor een gebouw worden vastgelegd. Dat stimuleert duurzaam bouwen vanaf het ontwerp, maar ook hergebruik als het pand weer weg moet of een andere functie krijgt. Het nieuwe gebouw voor de Triodos Bank, dat Rau ontwierp, is inmiddels in aanbouw. De materiaalwaarde daarvan wordt constant geboekstaafd. Het gebouw kan helemaal uit elkaar en is volledig circulair. Ook in het buitenland vinden de ideeën van Rau ingang. Het boek Material Matters is vertaald in het Italiaans en Duits en de architect kreeg een uitnodiging van het Vaticaan, na een lezing daar, om enkele ideeën voor hen uit te werken.

Naam: Jan Rotmans Functie: hoogleraar duurzaamheid en transities Categorie: wetenschap/onderzoek Geboortejaar: 1961 Hoogleraar Jan Rotmans is een continue factor in tien jaar Duurzame 100. Opeenvolgende jury’s vonden dat de Rotterdammer veel werk verzet om Nederland over te laten gaan op schone energie, heilige huisjes niet schuwt en bijdraagt aan het publieke debat over effectief klimaatbeleid. Rotmans vindt zichzelf als het ware telkens opnieuw uit. Momenteel is hij trekker van het verduurzamen van Rotterdamse haven en het Westland. En hij publiceerde afgelopen jaar het boek ‘De omwenteling’ waarin hij minder de ‘systemen’ centraal stelt bij de overgang naar duurzame energie, zoals hij gewend was, en meer ‘de mens’. Als mensen de systemen uit durven dagen, de moed hebben te veranderen, dan levert dat ook wat op, schrijft Rotmans. Neem de energiecoöperaties die burgers lokaal oprichten waarmee ze de machtige energiebedrijven uitschakelen en meer sociale samenhang creëren. Of Buurtzorg, dat thuiszorg levert zonder ballast van managers en bureaucratische rompslomp. Rotmans schrijft de volgens hem broodnodige veranderingen allemaal begrijpelijk op en roept op tot een ‘wezenlijke zoektocht naar diepere drijfveren’, een cursusje verandermanagement volstaat niet. Rotmans blijft daarbij optimistisch: ‘Het is een uiterst spannende tijd, wij behoren tot de gelukkigen die onderdeel uitmaken van een omwenteling, een evolutionaire revolutie’.

Naam: Eva Gladek Functie: directeur Metabolic Categorie: advies Geboortejaar: 1983 Voor de vierde keer staat Eva Gladek in de lijst en opvallend hoog dit jaar met een achtste plaats. Gladek, een industrieel ecologe, stortte zich al vroeg op de circulaire economie en werkt inmiddels samen met een indrukwekkende hoeveelheid grote partijen. Haar adviesbureau helpt organisaties als Akzo Nobel, Schiphol, ABN Amro, Philips en C&A met duurzame ‘systeemoplossingen’ voor hun bedrijfsvoering. Ook adviseert ze grote steden in binnen- en buitenland bij de overgang naar een circulaire economie. Metabolic licht dan bijvoorbeeld een voedselketen door, bedenkt oplossingen en richt zonodig start-ups op om de doelen te bereiken. Gladek liet de afgelopen jaren drie andere ondernemingen het levenslicht zien: een specifiek voor de energietransitie, een voor slimme software die moet helpen met besluiten over duurzaamheid en een ‘foundation’ die zich bezighoudt met de actieve rol van burgers. Vorig jaar werd Metabolic uitgeroepen tot meest duurzame mkb’er van stadsdeel Amsterdam-Noord.

Naam: Marlijn Simons Somhorst Functie: manager duurzaamheid Lidl Categorie: voeding Geboortejaar: 1980 Duurzame principes zijn mooi, maar zolang die slechts een kleine groep consumenten bereiken, schiet het weinig op. Daarom heeft de jury manager duurzaamheid Marlijn Simons Somhorst van Lidl de top tien in gestemd. Wie erin slaagt een uitgesproken prijsvechter op het duurzame pad te krijgen en daarmee een breed publiek te bereiken, verdient een hoge klassering. Lidl ging  bijvoorbeeld in zee met de bedenker van het Kipster-ei Ruud Zanders (dit jaar op nummer 2) en kan zo een voor kip, mens en milieu verantwoord doosje eieren in de schappen leggen. De duurzame ambities van de supermarkt, waarvan Simons Somhorst de trekker is,  gaan niet alleen over de producten. Alle filialen van de Duitse keten moeten eind dit jaar aardgasvrij zijn. Opvallend afgelopen jaar was ook de stap om geen sigaretten meer te verkopen. Lidl, de eerste supermarkt die dit aandurft, zegt zo mee te willen helpen aan een gezondere samenleving waarin ‘rookvrij’ de norm is. Afgelopen jaar begon de bouw van een duurzaam distributiecentrum in Oosterhout dat volledig op groene energie moet gaan draaien. In Waddinxveen opende Lidl eerder al zo’n verantwoord pand, met onder andere 4000 zonnepanelen.

Naam: Detlef van Vuuren Functie: onderzoeker Planbureau voor de Leefomgeving Categorie: wetenschap/onderzoek Geboortejaar: 1970 Een hoge binnenkomer, deze specialist in het opstellen van klimaatscenario’s, in één keer op plek 11. Detlef van Vuuren is, naast senior onderzoeker bij het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), hoogleraar aan de Universiteit Utrecht. Internationaal is Van Vuuren een van de trekkers van onderzoek naar hoe de wereld kan voldoen aan de doelstelling van het akkoord van Parijs. In het tijdschrift Nature Climate Change publiceerden Van Vuuren en zijn onderzoeksteam afgelopen voorjaar een studie naar hoe gedragsverandering kan bijdragen aan effectief klimaatbeleid. De resultaten zullen in het komende rapport van het klimaatpanel IPCC worden opgenomen. Zijn onderzoeksgroep ondersteunt de Europese onderhandelingsdelegatie met klimaatkennis en werkt ook samen met teams uit India en China die voor een enorme opgave staan om hun CO2-uitstoot te verminderen. Als waardering voor zijn internationale rol, is Van Vuuren afgelopen jaar benoemd tot lid van de prestigieuze Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW). De onderzoeker vindt het ook belangrijk zijn kennis voor een breed publiek te ontsluiten en treedt daarom af en toe op bij debatten en in nieuwsprogramma’s.

Naam: Boudewijn Poelmann Functie: oprichter Postcodeloterij Categorie: bedrijfsleven Geboortejaar: 1949 “De klimaatoorlog moeten we winnen”, zegt de oprichter van de Postcodeloterij Boudewijn Poelmann in een interview met Trouw voor de Duurzame 100 van 2018. Poelmann spreekt zich heel duidelijk uit: het klimaatprobleem is uiterst urgent, de kolencentrales hadden al dicht moeten zijn en de hele economie moet veel sneller omschakelen. Met de enorme pot geld uit de loterij maakt Poelmann dat mede mogelijk op de achtergrond. Sinds de start van de Postcodeloterij is 6 miljard euro uitgegeven aan goede doelen, waardoor de loterij in de top drie van ’s werelds grootste private donateurs staat. Het geld gaat naar goede doelen wereldwijd en in Nederland, op onder meer sociaal gebied, gezondheid, natuur en duurzaamheid. De Postcodeloterij schuwt daarbij niet om ook actiegroepen te steunen zoals Milieudefensie en Fossielvrij NL. Poelmann heeft vertrouwen in burgers, verklaart hij die keuzes. “Als zij erin slagen om een vitale organisatie van de grond te krijgen, kennis én mensen te organiseren, dan vind ik dat heel knap. Dat is een essentiële tegenmacht en enorm belangrijk voor de democratie.”

Naam: Carola Schouten Functie: minister van landbouw Categorie: politiek/overheid Geboortejaar: 1977 Op het moment dat de jury de scores moest uitdelen voor de lijst van 2018, was de visie op de landbouw van minister Carola Schouten nog niet gepubliceerd. Maar de aanwijzingen dat deze minister de Nederlandse agrarische sector voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog op een radicaal ander pad zet, waren er al. Niet langer staat efficiënt produceren centraal, Nederlandse boeren moeten volgens het ‘kringloopmodel’ gaan werken. Dat moet allemaal nog verder uitgewerkt, maar de lef die nodig is om het echt anders te doen in een sector met grote commerciële belangen, is het belonen waard, vindt de jury. Daarmee is Schouten de hoogst geklasseerde bewindspersoon in de geschiedenis van de Duurzame 100. Schouten krijgt ook waardering voor de wijze waarop ze het afgelopen jaar lastige dossiers aanpakte in haar nog korte periode als minister. De mestfraude bijvoorbeeld, waarbij boeren land opgeven dat niet van hun is om op papier hun mest kwijt te kunnen. Niet alle beleid is al donkergroen. Biologische boeren zijn niet gelukkig met de maatregelen rond melkkoeien waardoor zij ook hun veestapel moeten verkleinen tot de omvang in 2015.

Naam: Bernice Notenboom Functie: klimaatjournalist- en onderzoeker Categorie: media Geboortejaar: 1962 Hoe Bernice Notenboom niet alleen haar kennis en overtuiging in de strijd werpt, maar zelfs haar lichaam, krijgt diep respect van de jury. Niet meer de jongste, blijft Notenboom afreizen naar het poolgebied, bevroren vingers of niet, om de snelheid waarmee het klimaat verandert te onderzoeken en te laten zien. Afgelopen jaar nam ze de financiële sector mee met de expeditie Spitsbergen 2.0. Dat leverde de ‘Spitsbergenambitie’ op, waarin vijftien financiële instellingen beloven de klimaatimpact van hun beleggingen en activiteiten te gaan meten en daarmee bij te dragen aan de Nederlandse klimaatdoelstellingen. Op vragen of het nou nodig is om de financiële sector daarvoor mee naar Spitsbergen te nemen, antwoordde Notenboom gedecideerd in Trouw: “Dat we duurzamer moeten worden, weet iedereen. Je moet iets meer verzinnen dan een congres: het moet van het hoofd naar het hart gaan. Een schip blijkt daarvoor een hele mooie plek, het is als een snelkookpan. Je moet bedenken dat we voor een week tot elkaar zijn veroordeeld. Niemand kan eraf.” Afgelopen jaar kwam ook een driedelige klimaatserie van Notenboom op tv, IceScream, en publiceerde ze een boek over de Noordpool, Arctica.

Naam: Harriët Tiemens Functie: wethouder Nijmegen Categorie: politiek/overheid Geboortejaar: 1967 Met de ‘Groene Hoofdstad van Europa’ kwam Harriët Tiemens vorig jaar in één klap binnen op nummer vijf. Nu handhaaft de GroenLinks-wethouder van Nijmegen zich in de top van de lijst. Was het vorig jaar het binnenslepen van het predicaat ‘Groene Hoofdstad 2018’ waar de jury van onder de indruk was, het afgelopen jaar kwam het aan op de uitvoering. Talloze congressen en projecten vonden de afgelopen maanden in Nijmegen plaats. 32 schoolpleinen zijn vergroend: 4000 tegels gelicht en 6000 bomen geplant. Nog eens 6000 tegels moeten volgen. Bewoners zijn actief betrokken bij het vergroenen van de stad en leveren ideeën die ook uitgevoerd kunnen worden zoals het circulair maken van een corporatiewoning. De evenementen, zoals de wandelvierdaagse in juli, kenden een kleinere ‘voetafdruk’ dan daarvoor. Intussen wil Nijmegen het warmtenetwerk doortrekken om van het gas af te komen en ruim baan geven aan fietsers en voetgangers. Tiemens laat volgens de jury zien hoe belangrijk wethouders, oftewel de lokale overheid, zijn voor verduurzaming van Nederland.

Naam: Kees Vendrik Functie: hoofdeconoom Triodos en voorzitter klimaattafel elektriciteit Categorie: politiek/overheid Geboortejaar: 1963 Het is niet zijn belangrijkste bezigheid, maar Kees Vendrik oogstte afgelopen jaar veel bewondering voor de wijze waarop hij de ‘klimaattafel elektriciteit’ leidde. Die ‘tafel’ is een van de door minister Wiebes ingestelde overleggezelschappen die de doelstellingen uit het Klimaatakkoord moeten uitwerken. Waar sommige tafels bleven hangen in belangenstrijd en met weinig concreets kwamen, wist Vendrik resultaten te leveren. De deelnemers aan zijn tafel spraken af dat 70 tot 80 procent van de stroom in 2030 groen opgewekt moet worden. Een duidelijk afspraak. Vendriks eigenlijke baan is hoofdeconoom bij Triodos Bank. Daar werkt hij sinds april 2017 na jaren lid te zijn geweest van de Algemene Rekenkamer. Waardering is er voor zijn gedegen bijdragen over het belang van de financiële sector bij verduurzaming en klimaatbeleid. Geld speelt een zeer sturende rol, stelt Vendrik, die dat ook begrijpelijk kan uitleggen in opiniestukken in kranten en in een column die hij heeft in het Financieele Dagblad. Vendrik is lid van GroenLinks. Voor die partij zat hij jaren als financieel specialist in de Tweede Kamer, voordat hij naar de Algemene Rekenkamer ging.

Naam: Marianne Thieme Functie: fractievoorzitter Partij voor de Dieren in de Tweede Kamer Categorie: politiek/overheid Geboortejaar: 1972 Marianne Thieme is een vaste waarde in de Duurzame 100 en klimt dit jaar weer naar een hoge plek. Het succes van de partij bij de raadsverkiezingen afgelopen maart zal daarmee te maken hebben. Het aantal zetels in gemeenten nam met een factor drie toe. Tegelijk groeide het aantal leden afgelopen jaar van 12.000 naar 16.000. Fractievoorzitter Thieme heeft daarnaast afgelopen jaar veel tijd gestoken in buitenlandse evenknieën van de Partij voor de Dieren. Zo is dit jaar de Vlaamse PvdD opgericht. In Nederland stortte Thieme zich weer op het onverdoofd slachten. Zes jaar nadat een eerdere poging mislukte, diende ze afgelopen voorjaar opnieuw een wetsvoorstel in om de slacht van dieren zonder verdoving te verbieden. Verder maakte Thieme onder meer werk van een verbod op microplastics in verf en cosmetica. Het kabinet onderzoekt dat. De Partij voor de Dieren haalde in juni de bekende Britse econome Kate Raworth naar de Tweede Kamer om over haar ‘donut-economie’ te spreken. Dat is een economie die binnen de grenzen – op de donut – blijft van wat milieu, grondstoffen en klimaat kunnen dragen en waar niemand te weinig heeft, oftewel in het gat van de lekkernij valt.

Naam: Adriaan de Groot Ruiz Functie: directeur True Price Categorie: financieel Geboortejaar: 1983 Niet zo hoog geklasseerd als vorig jaar, toen hij nog op plek 7 stond, maar Adrian de Groot Ruiz komt toch in de top 20 met de sociale onderneming True Price. Het ‘eerlijk beprijzen’ van producten is de laatste jaren een trend in de Duurzame 100. Het is een taai proces waarin stap voor stap vooruitgang wordt geboekt. Zo richtte True Price zich samen met Fairtrade afgelopen jaar onder meer op de inkomens van cacaoboeren in Ivoorkust. Na onderzoek onder duizenden boeren bleken die veel te weinig te verdienen om fatsoenlijk te kunnen leven. Fairtrade gebruikt de berekeningen om een minimumprijs voor cacao te kunnen bepalen, een standaard voor de markt te zetten. Voor Tony’s Chocolonely, producent van de populaire repen, berekende True Price wat hun boeren zouden moeten ontvangen voor een ‘leefbaar loon’. Tony’s betaalt het gat. Ook richtte De Groot Ruiz samen met ontwikkelingsorganisatie Hivos een Afrikaans platform op zodat Afrikaanse bedrijven ook ‘true pricing’ kunnen toepassen.

Naam: Li An Phoa Functie: oprichter Spring College, Drinkable Rivers Categorie: natuur/ecologie Geboortejaar: 1980 Duizend kilometer liep Li An Phoa afgelopen zomer langs de Maas. Ze volgde de rivier van de bron in Frankrijk tot de monding in de Noordzee. Het maakt onderdeel uit van haar project Drinkable Rivers, waarmee ze strijdt voor drinkbare rivieren. Rivieren zijn belangrijke levensaders en betekenen veel voor de gebieden waar ze doorheen stromen en de mensen die er wonen, is haar overtuiging. Phoa is docent aan de Erasmus Universiteit en Nyenrode en oprichter van de ‘nomadische school’ Spring College. Haar studenten neemt ze mee het bos in om ze de natuur echt te laten beleven. Met die ervaringen zullen ze wellicht andere beslissingen nemen, andere oplossingen voor maatschappelijke problemen zoeken, is de opzet van Phoa. Ze geeft ook les aan ervaren managers. “Stel, je hebt een manager die bezig is met een snelweguitbreiding om het fileprobleem op te lossen”, vertelt ze in een interview met Trouw. “Dan wil ik een diepere laag aanstippen: waarom willen we die uitbreiding precies? Kunnen we het probleem ook op een andere manier oplossen?” Phoa houdt ook wandellezingen en geeft haar colleges zoveel mogelijk in de buitenlucht. Daardoor voel je meer dat je onderdeel bent van de natuur en er verantwoordelijkheid voor draagt, stelt ze.

Naam: Jelmer Mommers Functie: klimaatjournalist Categorie: actie/media Geboortejaar: 1987 Jelmer Mommers staat voor de tweede keer op rij in de Duurzame 100. Dat is opmerkelijk. Van een journalist zou je als jury kunnen zeggen: hij doet toch gewoon zijn werk door goede stukken te schrijven. De herplaatsing van Mommers, nu net iets hoger op 20, geeft aan dat hij meer doet dan alleen zijn onderwerpen goed volgen. De jury waardeert zijn constante, veelzijdige en kwalitatief sterke bijdragen aan de onderwerpen die hij voor online-platform De Correspondent volgt: klimaat en energie. Mommers onderzoekt in zijn artikelen, columns, analyses en nieuwsbrieven de oorzaken van de klimaatcrisis en de gevolgen voor een opwarmende aarde. Hij wil ‘constructieve onderzoeksjournalistiek’ bedrijven door niet alleen te schrijven over wat er mis is, maar ook te onderzoeken hoe het anders en beter kan. “Ik probeer zo transparant mogelijk te zijn over mijn eigen aannames en overtuigingen”, zegt hij. Afgelopen jaar zette hij zijn langlopende onderzoek naar Shell voort. Hij maakte deels interne documenten van de oliemaatschappij over klimaatverandering openbaar in samenwerking met de Amerikaanse website Climate Files. De rechtszaak die Milieudefensie tegen het klimaatbeleid van Shell voert is deels gebaseerd op deze documenten. Mommers schreef eerder voor De Groene Amsterdammer over voedsel, duurzaamheid en energie en hij werkte mee aan het onderzoeksplatform Investico.

Naam: Boyan Slat Functie: oprichter en directeur The Ocean Cleanup Categorie: circulair/afval Geboortejaar: 1994 Opmerkelijk: in de maand dat Boyan Slat zijn System 001 van een werf in San Francisco naar open zee liet slepen, liet de jury  de jonge uitvinder zakken naar de 21^ste plaats. Vorig jaar stond hij nog op 3 . Vijf achtereenvolgende jaren staat Slat in de Duurzame 100, dit jaar op de laagste plek tot dusver. Kwam het omdat ook in de jury niet iedereen gelooft in zijn plan? Zeker is dat er nog veel scepsis bestaat over Slats missie: de oceanen ontdoen van drijvend plastic. System 001 is een drijvend systeem van 600 meter lengte, dat met hulp van wind- en golfstromen, autonoom grote hoeveelheden plastic moet verzamelen uit de Great Pacific Garbage Patch, een onafzienbare plak plastic die tussen Californië en Hawaï dobbert. Elders op de oceanen drijven nog meer van die vuilnisbelten. Slat bedacht het systeem voor zijn profielwerkstuk op een middelbare school in Delft. Hij noemde zijn plan The Ocean Cleanup en kreeg naast hoon ook heel veel lof voor zijn lef en doortastendheid. Slat haalde veel geld op van sponsors, inmiddels werken er 85 mensen voor hem. In september kon de hele wereld via een livestream zien hoe zijn System 001 buitengaats werd getrokken. Er worden kanttekeningen geplaatst bij het idee van Slat. Het plan zou onhaalbaar zijn, de armen zouden veel te weinig plastic kunnen verzamelen. In augustus nog meldde de Britse milieuorganisatie Marine Conservation Society dat het systeem gevaren zou kunnen opleveren voor kleinere organismen in zee, zoals plankton. Slat is inmiddels gewend aan de tegenwind. In Trouw reageerde hij op de jongste kritiek van Britse wetenschappers. Hij wees er op dat dit jaar een extern bureau onderzoek deed naar de impact van het systeem op het zeeleven. Volgens Slat bleek daaruit dat de risico’s laag of verwaarloosbaar zijn. “We willen allemaal een schone oceaan. Maar het is een bekend fenomeen dat elk nieuw idee wordt bekritiseerd.’’

Naam: Liset Meddens Functie: directeur Fossielvrij NL Categorie: actie/media Geboortejaar: 1986 Liset Meddens is het boegbeeld van de stichting Fossielvrij NL, ze is de enige betaalde kracht van een organisatie die verder uit vrijwilligers bestaat. Meddens, die haar groene loopbaan in 2011 begon als Nederlands VN Jongerenvertegenwoordiger Duurzame Ontwikkeling, staat voor het vijfde achtereenvolgende jaar in de Duurzame 100, ze steeg van plek 35 in 2017 naar 22, omdat de jury haar waardeert voor wat ze heeft bereikt. Begin dit jaar kreeg Fossielvrij een miljoen euro van de Postcodeloterij.  Ze was er beduusd van, vertelde ze in Trouw. Ze waren eigenlijk niet eens van plan een aanvraag in te dienen, maar toch maakten ze een overzicht van toekomstplannen, nadat ze signalen hadden gekregen dat de loterij interesse had om Fosselvrij NL te steunen. Fossielvrij vroeg een half miljoen en kreeg het dubbele. “Hiermee kregen we niet alleen erkenning voor alles wat we in de afgelopen jaren bereikt hebben, maar kunnen we ook onze ambities daadwerkelijk verwezenlijken’’, aldus een blije Meddens. Ze wil een burgerbeweging bouwen die, zegt ze, ‘sterk genoeg is om de alles verwoestende gevolgen van klimaatverandering te voorkomen, de Parijs-doelen binnen bereik te houden daarmee te waarborgen dat de aarde leefbaar blijft voor mensen’. Fossielvrij NL bestaat vijf jaar. Doel is de wereld sneller afscheid te laten nemen van fossiele brandstoffen door de financiële banden met de industrie door te snijden. Fossielvrij NL is een beweging van groepen burgers die campagnes voeren, fotogenieke acties bedenken, brieven sturen aan gemeentes, universiteiten en pensioenfondsen. “Wij willen laten zien hoe diep de fossiele industrie in de maatschappij verankerd is.” Afgelopen jaar deed de organisatie van zich spreken door een onaangekondigde ‘performance’ bij het Van Gogh Museum. Een groep kunstenaars protesteerde in het museum onder de naam ‘Drop the Shell’ tegen de sponsoring van het museum door het oliebedrijf. Fossielvrij richt zich vooral op ‘divestment’: grote investeerders ertoe aanzetten hun geld uit olie, kolen en gas terug te trekken. Het grootste pensioenfonds van Nederland ABP – en een van de grotere in de wereld – is een belangrijk doelwit. De groep ABPFossielvrij, die onder Fossielvrij NL hangt, mobiliseerde 13.000 pensioendeelnemers om het ambtenarenfonds te bewegen fossiele belangen af te stoten.

Naam: Roger Cox Functie: advocaat milieurecht Categorie: advies Geboortejaar: 1967 Roger Cox gaat zijn in de Duurzame 100 zijn zevende jaar in. Ooit was hij de hoogste stijger: van letterlijk hekkensluiter in 2014 (plaats 100) stuiterde hij in 2015 in één megasprong naar plaats 2. Goed verklaarbaar, want Cox is de advocaat die klimaatzaak van Urgenda en 900 burgers voor de Haagse rechtbank bracht en die tot een uniek vonnis leidde: de Staat verloor. Deze maand wordt de uitspraak in hoger beroep verwacht. Cox, die zijn expertise gepassioneerd inzet voor zijn juridische strijd tegen klimaatverandering, schreef de klimaatklacht die Milieudefensie dit jaar indiende tegen oliemaatschappij Shell. De milieuorganisatie eist dat Shell de emissies uit fossiele brandstof terugbrengt tot netto nul in 2050 – overeenkomstig de doelen van het Parijs Akkoord. Cox gaf tientallen interviews in binnen- en buitenland om deze zaak te duiden. Later dit jaar wordt Shell gedagvaard, Cox werkt nu aan dat document. Hij is ook als juridisch adviseur nauw betrokken bij de Belgische klimaatzaak, naar Nederlands voorbeeld. De eerste hobbel is daar genomen bij het Hof van Cassatie, dat de Vlaamse regering de inhoudelijke behandeling van die klimaatzaak niet langer kan tegenhouden vanwege gesteggel over de taalkeuze van de procespartijen. De weg staat in België nu open voor een inhoudelijk klimaatdebat. Cox geeft adviezen aan meerdere buitenlandse advocaten die ook klimaatzaken voorbereiden. De Maastrichtse advocaat ondertekende ook een oproep van wetenschappers en gezondheids- en milieuorganisaties aan het kabinet om de volledige milieugevolgen van uitbreidingsplannen voor luchthavens te laten doorrekenen in milieu-efffectrapportages, te beginnen bij de luchthaven Lelystad.

Naam: Roeland Lelieveld Functie: oprichter en directeur Africa Wood Grow Categorie: natuur/ecologie Geboortejaar: 1985 Hij valt op bij de jury, de Hagenaar die zich voor zijn bedrijf Africa Wood Grow met ziel, zaligheid en eigen geld inzet voor landrestauratie en herbebossing van kale grond in Kenia. Roeland Lelieveld stijgt liefst 37 plaatsen tot een mooie 24ste plek. Lelieveld wil de economie van Kitui County in Kenia omvormen. Nu drijft de economie in hoofdzaak op geitenhouderij en het moet bosbouw worden. Sinds 2010 heeft hij grond in zijn bezit waar hij met Africa Wood Grow een boomsoort kweekt – de melia volkensii – die goed tegen droogte kan. Inmiddels heeft hij er drie farms met samen zo’n 40 hectare grond. Lelieveld liep in 2005 stage in het gebied, dat geheel ontbost en dus gortdroog was. “Het land werd daar helemaal verkeerd gebruikt, dat moest anders”, vertelde hij in maart in Trouw. Roeland Lelieveld heeft in Nederland gewoon een baan als cultuurtechnicus in het Haagse stadhuis, waar hij bestaand groen beschermt bij grote bouwprojecten. Een kwart van zijn jaarsalaris gaat naar zijn project in Kenia. Zelf reist hij drie keer per jaar op en neer. Zijn Keniaanse partner Daniel Muvali houdt de boel daar bij als hij in Nederland is. Lelievelds sociale leven staat intussen op een laag pitje. “Gelukkig kan mijn vriendin zich heel goed zelf vermaken.”  Inmiddels bestaat Africa Wood Grow acht jaar. Er zijn meer dan 300.000 bomen gekweekt. De stekjes die in 2010 werden gezaaid, zijn uitgegroeid tot jonge bomen, ertussen graast vee dankbaar in de schaduw en er groeien wat gewassen voor de lokale bevolking. Africa Wood Grow won verschillende Nederlandse en Keniaanse prijzen. Honderd Keniaanse boeren hebben zich al aangesloten. Afgelopen februari kocht Lelieveld er zes hectare geërodeerde grond bij. Dat stuk land gaat hij in november 2018 volzetten met bomen. Hij is bezig investeerders bij het project te betrekken. Zijn werk valt ook in Kenia op: begin dit jaar werd hij langdurige geïnterviewd op de nationale tv-zender K24 en gaf hij een presentatie voor jongeren op het hoofdkantoor van de grootste telecomaanbieder van Kenia.

Naam: Klaas Sietse Spoelstra Functie: eigenaar Nij Sicht, mede-oprichter Kening fan ‘e Greide Categorie: natuur/ecologie Geboortejaar: 1969 Klaas Sietse Spoelstra is een verbinder en een aanjager. De Fries timmert het liefst een podium waarop anderen kunnen stralen. Schaduwwerkers, kwartiermakers, wegbereiders komen niet snel in een ranglijst, tenzij er juryleden zijn die ze kennen en hun werk op waarde schatten. Toen tijdens het juryberaad voor de tiende editie van de Duurzame 100 zijn naam viel, was er direct brede instemming: deze man hoort thuis in de Duurzame 100. En ook een hoge plek: 25. Klaas Sietse Spoelstra is één van de stuwende krachten achter de Kening fan ‘e Greide (de grutto, koning van het grasland), de brede Friese burgerbeweging die in hechte samenspraak met de landbouwsector het verschraalde landschap, de teruggang van insecten, weidevogels en planten op de maatschappelijke agenda zet. Dat lukt aardig en geheel in zijn stijl heeft Spoelstra kortgeleden aangekondigd dat hij een stap terug wil doen. Ruimte maken voor nieuwe mensen met nieuwe ideeën. Die burgeractie voor het Friese landschap, met de grutto als iconisch symbool, is maar één van zijn activiteiten, maar wel één van de meest in het oog springende. Hij heeft met wetenschapper Theunis Piersma en componist en vogelaar Sytze Pruiksma bewust de kunst erbij gehaald, de verbeeldingskracht van dichters, schilders en muzikanten is een onmisbaar element in het herstel van de cultuur van het landschap. Spoelstra trok achter de schermen stevig aan de totstandkoming van het deltaplan biodiversiteit. Op initiatief van ecologen praten boeren, landbouworganisaties, banken en supermarkten met natuur- en milieuorganisaties en wetenschappers in beslotenheid over een nieuwe toekomst voor natuur en landbouw in Nederland. Ook hij is ervan overtuigd dat je alleen gezamenlijk met álle partijen tot een oplossing komt voor herstel van de soortenrijkdom. Kening fan ‘e Greide ontstond zes jaar geleden precies uit die overtuiging: we moeten het samen doen, samen met de boeren voorbij de landschapspijn die velen voelen. “De collectieve onmacht die er is, moeten we doorbreken.’’

Naam: Iris Bouwers Functie: vice-coorzitter Europese Raad Jonge Boeren Categorie: voeding Geboortejaar: 1993 Ze komt op voor de jonge boer in Europa, de 25-jarige Iris Bouwers. En ze staat in de Duurzame 100, omdat ze volgens de jury opvalt en invloed heeft. Het Conseil Européen des Jeunes Agriculteurs is de officiële naam van de Europese Raad voor Jonge Boeren, waarvan Bouwers vice-voorzitter is. Ze vertegenwoordigt twee miljoen Europese boeren tussen 18 en 40 jaar. Iris Bouwers zette zich afgelopen jaar in voor een duurzamer en beter Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Ze overlegde met de Nederlandse landbouwminister Carola Schouten en met Eurocommissaris Phil Hogan over verbetering van de positie van jonge boeren. Volgens Bouwers hebben die gesprekken er mede voor gezorgd dat er in het Nederlandse Regeerakkoord 75 miljoen is gereserveerd voor jonge boeren. Hogan heeft aangekondigd dat er meer Europees geld naar jonge boeren moet om duurzame vernieuwingen in de agrarische sector te stimuleren. “Ik voel een sterke verantwoordelijkheid voor de agrarische ondernemers van de toekomst en zet mij daarom in voor een duurzamer landbouwsysteem en eerlijkere voedselproductie’’, aldus Bouwers. Zelf is ze agrarisch ondernemer in de maatschap van haar ouders in Zuidwolde (aardappelen, suikerbiet, brouwgerst, ui, haver en valeriaan en vleesvarkens). Daarnaast is ze is internationaal vertegenwoordiger van het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt. Eerder was ze tijdens haar studie agrarische bedrijfskunde CDA-raadslid in Dronten en voorzitter van de werkgroep milieu, infrastructuur en landbouw bij de CDA-jongeren.

Naam: Kitty van der Heijden Functie: directeur Europa en Afrika bij het World Resources Institute Categorie: wetenschap/onderzoek Geboortejaar: 1964 Ze werkt hoofdzakelijk buiten Nederland, maar handhaaft zich stabiel in de hogere regionen van de Duurzame 100, voor het zesde jaar al. In 2016 stond ze op 5, maar ook de 27^ste plaats is opmerkelijk: de basis voor het werk van Kitty van der Heijden ligt al een paar jaar in Afrika. Ze ziet van nabij wat het mondiale economische bestel teweeg brengt bij mens en natuur. In Ethiopië, waar haar Afrikaanse kantoor staat, lijdt de helft van de kinderen aan blijvende schade aan hersenen en lichaam omdat ze in de eerste drie jaar van jun leven onvoldoende voeding krijgen. Het World Recources Institute (WRI) wil richting geven aan veranderingen. Van der Heijden hamerde afgelopen jaar vooral op meer aandacht voor gedegen wetenschappelijk onderzoek naar de invloed van geopolitieke veranderingen op ecosystemen. Er is geld nodig voor goed wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van klimaatverandering op het Afrikaanse continent. “Het meeste wat ik hoor, zijn meningen die niet op feiten zijn gestoeld. Het is vrij simpel om te zeggen dat de crisis in Syrië deels is veroorzaakt door waterschaarste en klimaatverandering. We moeten precies nagaan wat de oorzaken zijn en wat de relatie is met ecologische problemen.’’ Van der Heijden pleit in een YouTube-filmpje voor voorspellend beleid: het vooruit lopen op ontwikkelingen in de toekomst, wat gaat er over 10, 20 of 50 jaar gebeuren in een regio? Klimaatverandering is volgens haar een feit: ‘’We gaan het maximum van Parijs, anderhalve graad opwarming van de aarde, niet halen. We moeten ons nu op de toekomst gaan voorbereiden. We moeten grote inspanningen doen om ook in arme landen met oplossingen te komen, omdat bewoners anders weg zullen trekken.’’

Naam: Mark van Baal Functie: oprichter FollowThis Categorie: actie/media Geboortejaar: 1968 Hij zakt wat, 12 plaatsen, naar 28, terwijl het afgelopen jaar voor hem een topjaar moet zijn geweest. Mark van Baal, de gedreven netwerker die in zijn strakke pakken nauwelijks uit de toon valt in een zaal met bedaagde aandeelhouders, heeft in een paar jaar Shell stelselmatig en vasthoudend gedwongen werk te maken van een duurzamere agenda. Van Baal heeft een missie: hij wil de aandeelhouders van Shell bijbrengen dat zij niet naar de resultaten van een volgend kwartaal kijken, maar naar de volgende generatie. Met aanstekelijke vasthoudendheid wijdt hij zich aan dat doel. Zelf zegt hij dat Shell in de afgelopen jaren in de enigszins gespannen relatie tot het activistische FollowThis de klassieke aanpak van lastige actiegroepen hanteerde, van negeren (2015), naar ontkennen (2016), naar een poging tot inkapselen (2017) tot bestrijden (2018). Maar toch: eind vorig jaar aanvaardde Shell mede-verantwoordelijkheid voor de uitstoot die klanten door het gebruik van fossiele brandstoffen veroorzaken. Enkele jaren terug werd dit nog ‘onredelijk’ genoemd. FollowThis kreeg de tien grootste Nederlandse beleggers zo ver dat verklaarden de klimaatdoelen van Shell onvoldoende vinden. Maar een resolutie van FollowThis, waarin stond dat Shell in het bedrijfsbeleid de doelen van het Klimaatakkoord van Parijs moet omarmen, sneuvelde afgelopen voorjaar tijdens de aandeelhoudersvergadering in Scheveningen: 5,1 procent stemde slechts voor. Een ongewoon hoog percentage (ruim 7) stemde blanco, waaronder enkele grote Nederlandse beleggers. Toch werd Shell  in Scheveningen stevig aangesproken door een groep internationale investeerders, die samen met 8000 miljard dollar in de oliemaatschappij zitten. Ze willen dat Shell doelen stelt om de rampzalige klimaatverandering tegen te gaan. FollowThis is een effectief bijtertje, een luis in de pels van Shell.

Naam: Roebyem Anders Functie: directeur Sungevity Europe Categorie: energie/bouw Geboortejaar: 1968 Twintig plaatsen gedaald, maar het zal haar energieke enthousiasme niet drukken. Vorig jaar stond Roebyem Anders nog in de top 10, op plek 9. Ze bewaakt de koers van het bedrijf dat ze in 2012 oprichtte, met inmiddels 160 personeelsleden en dat zich toelegt op omschakeling op zonnestroom. Sungevity, voorheen Zonline, helpt jaarlijks zo’n 8000 huishoudens bij de overstap van op zonne-energie en de verdere verduurzaming van woningen, bijvoorbeeld door warmtepompen en isolatie. In 2017 verdubbelde de omzet, dus het bedrijf draait goed. Sungevity is actief op de Belgische markt en is ook begonnen in Italië. Anders is al 27 jaar bezig met klimaatverandering. Ze zet al haar kaarten op zonnestroom, omdat dit een eenvoudige technologie is, die niet alleen duurzame stroom opwekt, maar volgens haar mensen ook aanzet tot snellere verduurzaming. Ze wil daken volleggen en zonne-energie vooral ook stimuleren in ontwikkelingslanden. In Nederland is Anders zeer actief in de Stichting Schooldakrevolutie. Ze haalde Rabobank en BNG bank over om tegen maatschappelijke rente 100 miljoen euro uit te lenen aan scholen voor zonnepanelen. Met dat geld kunnen alle Nederlandse basisscholen op zonnestroom overschakelen, zonder dat dit investeringen vergt uit het schoolbudget. Dit najaar probeert Anders schoolkinderen te motiveren om hun school aan te sporen aan het project mee doen. Omdat er een groot tekort is aan zonne-installateurs heeft Sungevity dit jaar acht vluchtelingen opgeleid in dit vak. Het plan is om dit project uit te breiden tot 80 cursisten. Roebyem Anders treedt veelvuldig op in de media als spreker in het energie- en klimaatdebat en ze organiseert ‘inspiratie bijeenkomsten’ voor studenten en sociale ondernemers. Ze is commissaris bij Novamedia, dat via de Postcodeloterijen jaarlijks acht miljard aan goede doelen geeft.

Naam: John Nederstigt Functie: wethouder gemeente Haarlemmermeer Categorie: politiek/overheid Geboortejaar: 1967 John Nederstigt, één jaar weggeweest, nu weer terug in de Duurzame 100. Op nummer 30 en dat is een flinke sprong na zijn laatste notering in 2016, toen stond hij nog op 71. Dik verdiend, vindt de jury, dit is een bestuurder die verduurzaming serieus neemt en wat hij zegt, ook uitvoert. Met veel energie en enthousiasme en op tal van fronten. Nederstigt is acht jaar wethouder in een gemeente met een groeiende bevolking en een groeiende economie (de Haarlemmermeer heeft 150.000 inwoners en 10.000 ondernemers). Desondanks daalt hier voor het zesde jaar op rij de CO2-uitstoot. Dat komt onder meer door grote investeringen in zonne-energie: 101 terajoule staat er op gemeentelijke grond. Bijna 30 hectare ligt al vol, dit jaar komt er 24 hectare bij. Haarlemmermeer heeft de meeste laadpalen per 1000 inwoners, negen keer zoveel als in de vier grote steden. Nederstigt zit in tal van overleggen en in landelijke en regionale commissies om de circulaire economie te bevorderen of om duurzame glastuinbouw te stimuleren. Op alle fronten probeert hij zijn gemeente omhoog te stuwen in de groene cijfers. Afgelopen jaar is er bijvoorbeeld 30 kilometer extra duurzame akkerranden ingezaaid om het gebruik van bestrijdingsmiddelen terug te dringen en het slootwater te beschermen. Hij initieerde een Nieuw Afvalplan, waardoor door betere scheiding aan de bron en door reductie van het restafval de gemiddelde jaarlijkse hoeveelheid afval per inwoner daalde van 200 kilo naar 78 kilo. En deze opsomming is niet compleet.

Naam: Heidi Leenaarts-Nijhof Functie: initiatiefnemer en directeur Coöperatie United Economy Categorie: financieel Geboortejaar: 1967 Heidi Leenaarts zet zich in voor systeemverandering, ze wil in de praktijk laten zien dat je veel duurzamer kunt omspringen met geld in een groene samenleving. Met circulair geld, om preciezer te zijn. Ze introduceerde het betaalmiddel United in een landelijke netwerk van waarden-gedreven bedrijven en dat initiatief brengt haar op een hoge plek 31 in de Duurzame 100. Enkele tientallen bedrijven doen inmiddels al mee met haar plan om een duurzame, circulaire economie vorm te geven. “Als je euro’s uitgeeft, sta je er niet bij stil wat er verder mee gebeurt’’, zei Leenaarts in januari in een interview in Trouw. “Bij circulair geld is het wel belangrijk wat de volgende met jouw geld doet. Je krijgt inzicht in de hele keten. Circulair geld is een instrument om duurzaamheid te stimuleren.’’ Ze heeft inmiddels zeventig leden, warronder Energieleverancier Greenchoice. Andere deelnemers zijn koffiebranderij Peeze, Triodos Bank en biologisch handelsbedrijf Eosta. Eenmaal lid begint een bedrijf met een saldo van 1000 Uniteds, in de vorm van een renteloos krediet. Een United heeft de waarde van één euro. Triodos kan koffie kopen bij Peeze en dan betalen met Uniteds. Om alles fiscaal netjes te doen, staan er op de nota gewoon euro’s. Maar de koffie wordt geleverd tegen een tegoed aan Uniteds, dat Peeze weer elders in het netwerk kan uitgegeven. In 2017 ging de omzet aan Uniteds van 60.000 naar 280.000. ‘Het is een zuiver ruilmiddel’, aldus Leenaarts, zonder rente en speculatie. Er zijn nog zes andere initiatieven rond circulair geld, Leenaarts heeft daar aansluiting bij gezocht.

Naam: Gerben-Jan Gerbrandy Functie: lid Europees Parlement D66 Categorie: politiek/overheid Geboortejaar: 1967 Twee opeenvolgende jaren ontbrak Gerben-Jan Gerbrandy in de Duurzame 100, nu is hij terug op nummer 32. Dat is verklaarbaar: de D66’er heeft een turbulent en druk parlementair jaar achter de rug. Gerbrandy loodste eind vorig jaar een stevige Europese klimaatwet door de Europees Parlement en onderhandelde daarover met succes met Europese lidstaten. De wet regelt de uitstoot van broeikasgassen in transport, bouw, landbouw en afvalverwerking – samen verantwoordelijk voor ongeveer 60 procent van de totale CO2-emissie. Vier jaar geleden al besloot de EU dat deze uitstoot in 2030 met dertig procent moet zijn verminderd, ten opzichte van 2005. Gerbrandy was rapporteur in het parlement voor deze klimaatwet, maar 100 procent tevreden was hij niet over het resultaat, zei hij tegen NRC Handelsblad. “Maar dit was het maximaal haalbare.’’ Hij vond het wel winst dat er eind vorig jaar een akkoord lag dat juridisch bindend is. Hij onderhandelde ook mee over de hervorming van het omstreden Europese systeem van handel in CO2-emissies. De prijs per ton CO2 moet drastisch omhoog en er moeten veel kolencentrales worden stilgelegd. En hij was rapporteur van de Dieselgate-enquêtecommissie die bijdroeg aan strenger toezicht op gesjoemel in de autosector. De politicus oefende jarenlang druk uit op de Europese Commissie om het plastic afval nu eens te pakken. Mede door hem ligt er nu een Europees voorstel om het gebruik van eenmalige plastics flink te verminderen. Verder is Gerbrandy lid van de onderzoekscommissie van het Europees Parlement naar de ecologische effecten van  bestrijdingsmiddelen en heeft hij zich ingezet om de ontbossing in het Poolse oerbos Bialowieza te stoppen.

Naam: Sascha Gabizon Functie: directeur klimaatnetwerk vrouw WECF Categorie: actie/media Geboortejaar: 1964 Wie met Sascha Gabizon spreekt, merkt dat zij kan meepraten over alle milieuproblemen. Er is één verschil met andere experts. Gabizon bekijkt de zaak vanuit het perspectief van vrouwen. Altijd. “De positie van vrouwen bij het aanpakken van milieuproblematiek moet sterker worden”, zegt ze. “De milieusector is toch nog vooral een mannenterrein.” Als directeur van Women Engage for a Common Future (WECF) stelt Gabizon daarom vrouwen centraal. Ze werkt samen met 150 vrouwenorganisaties in 50 landen, en VN-netwerk Woman’s Major Group. Gabizon reist de hele wereld over om vrouwenorganisaties te ondersteunen. WECF boekt resultaten. “Iedere keer dat betrokken, enthousiaste vrouwen de leiding nemen, bij een energiecoöperatie of waterbedrijf, is dat een overwinning, het doorbreekt achterhaalde genderpatronen.” Ook ouderwets, maar wel een feit: vrouwen hebben, door rolverdeling in Afrika en Oost-Europa, in en om huis meer te maken met verontreiniging, van (hout)kachels, kooktoestellen en water. Extra reden om ze te ‘empoweren’, zegt Gabizon. Dat ze nu – en voor het eerst – in de Duurzame 100 staat noemt ze ‘belangrijk en eervol’. WECF is niet heel bekend als organisatie, zegt Gabizon. “Dat is het doel ook niet.” Ze zet liever de lokale vrouwenorganisaties in het zonnetje, zodat ze meer zeggenschap krijgen over milieubeleid en klimaatfinanciering. Gabizon rekent ‘verbinden’ tot haar beste kwaliteiten. Ze brengt mensen in contact, maar zorgt ook dat geld duurzame projecten terecht komt waar het nodig is. Of dat nu in Afrika, Oost-Europa of in Nederland is. “Ja, ook in Nederland zijn we actief. Er moet hier nog zoveel gebeuren, om problemen met vervuiling aan te pakken, onder andere door pesticiden en hormoonverstorende stoffen.”

Naam: Marcel Oosterwijk Functie: directeur Lidl Nederland Categorie: voeding Geboortejaar: 1964 Marcel Oosterwijk?  Wie is Marcel Oosterwijk? De directeur van Lidl Nederland wijst elk interviewverzoek af. Te druk met vakkenvullen? Nou nee, wel druk met vergroting van het marktaandeel –  inmiddels ruim 10 procent, bijna 500 winkels – én ook druk met duurzame keuzes in de bedrijfsvoering. Daarom staat hij nu voor het eerst in de Duurzame 100, de zwijgende baas van Lidl. Duurzaamheid is een breed begrip voor Lidl. De supermarktketen is de eerste in Nederland die aankondigde helemaal te willen stoppen met de verkoop van tabak. Uiterlijk in 2022 zijn sigaretten en shag verdwenen uit het schap. Sinds vorig jaar zijn tabaksproducten al uit het zicht gehaald. Samen met het bedrijf Kipster bracht Lidl het meest duurzame ei ter wereld op de markt. Het ei wordt verkocht in de filialen van Lidl. Inmiddels is ruim twintig procent  van de omzet van de winkelketen afkomstig van producten met een duurzaamheidslabel, het marktgemiddeld ligt op een schamele twaalf procent.  Dit jaar gaat Lidl ook volledig van het gas af, als eerste supermarktketen. Ook heeft het bedrijf op de Nederlandse vestigingen tot dusver meer dan 25.000 zonnepanelen geïnstalleerd.

Naam: Guido van Staveren van Dijk Functie: oprichter Moyee Coffee Categorie: voeding Geboortrejaar: 1969 Guido van Staveren van Dijk vindt het oneerlijk dat in Ethiopië vrijwel alle koffiebonen die worden geteeld als groene bonen het land verlaten. De prijs van geroosterde bonen ligt namelijk zes tot zeven keer hoger. Met zijn bedrijf Moyee Coffee doet hij daar wat aan: hij roostert de koffie in landen van herkomst, met als ultieme streven dat de helft van de opbrengst ook daar blijft. Guido van Staveren van Dijk is nieuw in de Duurzame 100. Van Staveren van Dijk werkt aan een controlemechanisme (blockchain) dat de volledige keten van herkomst en bewerking van de koffie voor consumenten transparant moet maken. Volgens Van Staveren is dit hét middel om vertrouwen in de keten op te bouwen en om op te schalen. Elk stukje data wordt buiten Moyee Coffee opgeslagen in een databank die door iedereen te raadplegen is. Sjoemelen met data is onmogelijk. Meetbare impact, daar draait het om, is de visie van Van Staveren. Hij wordt een radicale vernieuwer genoemd, kreeg ook prijzen voor zijn werk. Hijzelf vindt het vooral belangrijk dat zijn bedrijf de eerste ISO-gecertificeerde koffiebranderij in Ethiopië opzette die de omzet in drie jaar van 200.000 dollar naar twee miljoen zag groeien. Er wordt gewerkt aan uitbreiding naar Kenia en Columbia. Verkooporganisaties zijn er in Ierland en Polen. “We willen de olietankers niet een klein beetje van richting laten veranderen, maar streven een radicaal nieuw model na’’, aldus Van Staveren.

Naam: Wineke Haagsma Functie: manager duurzaamheid PwC Genre: financieel Geboortejaar: 1983 Een flinke sprong maakt het hoofd duurzaamheid bij PwC Nederland (accountant- en belastingadviezen): vorig jaar stond ze op 75, nu op 36. Wieneke Haagsma waakt over de duurzame koers van PwC in Nederland en de regio’s Europa, Midden-Oosten en Afrika. Haagsma heeft haar positie binnen het bedrijf flink versterkt, want sinds afgelopen jaar rapporteert zij ook rechtstreeks aan de hoogste financiële baas van de firma. En dat is een belangrijk signaal, vindt ze zelf. PwC (236.000 werknemers in 158 landen) volgt de zeventien duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties, het bedrijf wil uiterlijk in 2030 voor honderd procent circulair zijn. “Wij verduurzamen ons bedrijf en onze medewerkers. Zodat zij dit meenemen naar de grootste impact die we kunnen maken: onze klanten.’’ Ze gelooft in sociale ondernemingen, bedrijven die een maatschappelijk probleem willen oplossen en waarbij winst maken niet op de eerste plaats komt. In maart zei ze in een interview in Trouw: “Over 100 jaar hoop ik dat men zegt: ‘Hé, had je toen aan de ene kant bedrijven die aan winstmaximalisatie deden en aan de andere kant goede doelenorganisaties die afhankelijk waren van giften en donaties die de schade opruimden? Wat een gek concept.’ We moeten naar een gezond verdienmodel. Geld verdienen om maatschappelijk waarde te vergroten.’’ Zelf gelooft ze in het goede voorbeeld geven: “Ik wil niet wachten op de ideale wereld. Ik heb zelf vorig jaar toch besloten mijn eigen CO2-uitstoot te gaan compenseren. Ik heb alles gemeten, mijn huis, ik rij in een elektrische auto, voor mijn werk moet ik vliegen. Ik compenseer dat door een project voor het planten van bomen in Costa Rica te steunen, waar mensen met afstand tot de arbeidsmarkt werken. Het is niet ideaal, dat weet ik, er is discussie over het afkopen van CO2-uitstoot. Maar naast reduceren en innoveren vind ik dat je wat er dan nog overblijft aan uitstoot moet compenseren. Ik wil ergens beginnen, al is het klein.’’

Naam: Do Janne Vermeulen Functie: architect Categorie: energie/bouw Geboortejaar: 1977 Do Janne Vermeulen, nieuw in de lijst, is directeur van Team V Architectuur in Amsterdam. Ze is verantwoordelijk voor spraakmakende ontwerpen met een sterke nadruk op duurzaamheid. Ze probeert vastgoed te ontwerpen dat voldoet aan het internationale duurzaamheidskeurmerk BREEAM, gebouwen met een minimale milieu-impact. Een voorbeeld is de HAUT-toren, dat is een houten woontoren in het Amsterdamse Amstelkwartier. De toren (73 meter hoog, 21 verdiepingen) heeft een betonnen kern, maar is verder opgetrokken uit massief hout. Het terugdringen van staal en beton in de draagstructuur levert een grote CO2-besparing op. HAUT won afgelopen voorjaar de BREEAM Internationaal Award in de categorie woningen. Nog een voorbeeld: Atlas, het nieuwe hoofdgebouw van de Technische Universiteit Eindhoven. In het gebouw is een fijnmazig netwerk van ledverlichtingspunten gemonteerd die via mobiele telefoon of tablet zijn te bedienen.  “Een sensor geeft aan of er iemand aanwezig is. Zo krijgen we een intelligent gebouw dankzij een intelligent netwerk”, aldus Vermeulen in een interview met Content Republic Nederland. Atlas kreeg vorig jaar de internationale BREEAM-prijs in de categorie onderwijs. In het interview zegt Vermeulen: “We zullen in onze projecten nooit alleen meer duurzaamheid nastreven ten koste van de rest. We bouwen geen saaie, duurzame dozen. De gebouwen moeten ruimtelijk leuk zijn, interessant voor hun gebruikers. Daarom moet de regelgeving ons ook ruimte laten om prettig, gezond en interessant te wonen, werken en leven in duurzame gebouwen.’’

Naam: Natasja Oerlemans Functie: hoofd voedsel en landbouw Wereldnatuurfonds Categorie: voeding Geboortejaar: 1969 Natasja Oerlemans, nieuw in de Duurzame 100, wil voor het WNF de landbouw onderdeel maken van de oplossing om de natuur te beschermen. In de eerste plaats in Nederland, maar ook elders op de wereld. Ze ziet de biodiversiteitsmonitor die ze samen met FrieslandCampina, Rabobank, melkveehouders en wetenschapers ontwikkelde, als haar belangrijkste prestatie van het afgelopen jaar. De zuivelgigant en de bank zijn inmiddels bezig nieuw beleid in hun duurzaamheidsstrategie op te nemen, waarbij melkveehouders worden beloond voor hun prestaties bij het herstel van natuur, milieu, en soortenrijkdom.  Provincies, waterschappen, grondverpachters en rijksoverheid tonen belangstelling voor de monitor. Oerlemans heeft het vertrouwen van de zuivel- en landbouwsector. Ze zat namens brancheclubs NZO en LTO als onafhankelijk vertegenwoordiger voor natuur en milieu in een commissie grondgebondenheid melkveehouderij, die in april van dit jaar adviseerde over de toekomst van die sector. Het advies gaat uit van zelfvoorzienendheid, 65 procent van het  eiwit (voer) voor de dieren moet van eigen land komen, voor de afzet van mest en de aankoop van veevoer mogen contracten met andere boeren worden afgesloten binnen een straal van 20 kilometer, er moet veel minder voer (soja, palmpitten) worden geïmporteerd. Het document is positief ontvangen in de melkveesector. “De sector heeft hiermee na jaren van onzekerheid eindelijk duidelijkheid over de ontwikkeling van de melkveehouderij in de komende 20 jaar”, aldus Oerlemans. Ze is ook als kwartiermaker betrokken bij het deltaplan Biodiversiteit waarin de agrarische sector, samen met wetenschappers en natuur- en milieuorganisaties willen komen tot een gezamenlijke aanpak tegen het verlies aan soorten planten en dieren.

Naam: Willemijn Verloop Functie: oprichter en directeur Social Enterprise NL Categorie: financieel Geboortejaar: 1970 Een ouwe rot in de Duurzame 100, sinds 2013.  Willemijn Verloop verdeelt haar tijd tussen de twee organisaties waarvan ze de oprichter en directeur is: Social Impact Ventures (het grootste private social impact investeringsfonds van Nederland) en Social Enterprise NL (een landelijk netwerk van sociaal ondernemers). Ze steekt veel tijd in het aanjagen van sociaal ondernemerschap en in het snelgroeiende terrein van investeren in impact. Verloop heeft er aan bijgedragen dat in vijf programma’s van politieke partijen en in het Regeerakkoord het opzetten van een code voor sociale ondernemingen is opgenomen. Met haar bedrijf investeerde ze in Marqt, Bomberbot en BlackBearCarbon. Verloop was initiatiefnemer en leider van een handelsmissie voor sociale ondernemers naar Sillicon Valley en ze had ook tijd voor het schrijven van een boek over maatschappelijke uitdagingen , ‘Zaken die je raken’. Ze was oprichter en vijftien jaar directeur van War Child, de hulporganisatie voor kinderen in oorlogsgebieden. Daar is ze nog altijd vicevoorzitter van de raad van toezicht. Ze zit in tal van besturen van organisaties en bedrijven op het gebied van milieu, mensenrechten en cultuur.

Naam: Ad van Wijk Functie: hoogleraar duurzame energie TU Delft Categorie: energie/bouw Geboortejaar: 1956 Ad van Wijk is geen vreemde in de Duurzame 100. Hij kwam tien jaar geleden binnen op positie drie, sindsdien haalde hij de lijst vier keer niet en vier keer wel. Van Wijk fungeert als een soort ambassadeur voor het gebruik van waterstof, vorige maand nog begon hij aan een opdracht samen met Gasunie en de provincie Groningen om te werken aan de waterstofambities. Ook schreef hij twee boeken over het onderwerp en geeft hij zowel in binnen- als buitenland presentaties. Daarnaast adviseert hij eurocommissaris Maroš Šefčovič over waterstof. Zijn positie als hoogleraar toekomstige energiesystemen bekleedt Van Wijk sinds 2009, hetzelfde jaar dat zijn bedrijf Econcern failliet ging. Ook was Van Wijk een van de oprichters van adviesbureau Ecofys. In zijn geboortedorp Schalkwijk houdt Van Wijk zich bezig met het opzetten van kleinschalige duurzame energieprojecten.

Naam: Jan Willem Erisman Functie: directeur Louis Bolk Instituut Categorie: natuur/ecologie Geboortejaar: 1961 In de editie van vorig jaar meldde Jan Willem Erisman zich voor het eerst in de Duurzame 100 op positie 72, nu is hij gestegen naar plek 41. Erisman is directeur van het Louis Bolk Instituut, een internationaal kennisinstituut voor de ontwikkeling van duurzame landbouw, voeding en gezondheid in een gezonde leefomgeving. Daarnaast werkt hij ook een dag in de week als hoogleraar Integrale Stikstofstudies aan de Vrije Universiteit. Erisman zet zich onder andere in voor de ontwikkeling van natuurinclusieve landbouw. Hij ontwikkelde een methodiek voor natuurinclusieve landbouw voor agrariërs, zeven melkveehouders op Schiermonnikoog maken alvast gebruik van die methode, ook in de Krimpenerwaard en landbouwgebieden rond Natura2000 gebieden wordt de methode gebruikt. Het Wereld Natuur Fonds, FrieslandCampina en de Rabobank gebruiken de methodiek in hun  biodiversiteitsmonitor.

Naam: Jan Terlouw Functie: schrijver Categorie: media Geboortejaar: 1931 Het mag dan al even geleden zijn dat hij de spontane toespraak hield bij De Wereld Draait Door in november 2016, maar Jan Terlouw zal voor velen nog lang verbonden zijn met ‘het touwtje uit de brievenbus’. Hij ontroerde velen met zijn toespraak over het gebrek aan vertrouwen in de samenleving en zijn zorgen over de natuur. Dit jaar schreef Terlouw het boekenweekessay ‘Natuurlijk’, “een ode aan de natuur en een vurig pleidooi om de aarde in betere staat achter te laten voor volgende generaties.” Eind 2016 verschenen twee boeken over het klimaat, een kinderroman en een novelle voor volwassenen. Terlouw houdt lezingen over de bedreigingen van de natuur en spreekt met politieke jongerenorganisaties. Voor de verkiezingen in 2017 sloot hij een akkoord met tien van die organisaties, maar daarvan zag hij in het regeerakkoord weinig terug. Tot zijn spijt.

Naam: Daan Wensing Functie: programmadirecteur bij IDH, Initiatief Duurzame Handel Categorie: voeding Geboortejaar: 1980 Nieuw in de Duurzame 100 is Daan Wensing, programmadirecteur landschap, soja en hout bij IDH, het Initiatief Duurzame Handel. In die rol onderhandelde hij met de cacao industrie en de regeringen van Ghana en Ivoorkust over een actieplan om ontbossing tot stilstand te brengen, bos te herstellen, boeren een beter inkomen te geven en duurzame ontwikkeling te stimuleren. 27 bedrijven en de twee overheden van Ivoorkust en Ghana hebben hun handtekening onder dat plan gezet. Voor hij bij IDH aan de slag ging was Wensing vier jaar manager van het Leaders for Nature netwerk in Nederland en India, een programma waarin multinationals leren over biodiversiteit, en wat de impact is van hun bedrijfsvoering op de planeet. Wensing runde de eerste tak in Nederland, inmiddels is het project ook uitgebreid naar India.

Naam: Valerie Bos Functie: mede-oprichter Knakwortel Categorie: voeding Geboortejaar: 1994 Eigenlijk at Valerie Bos veel te weinig groenten. Daar wilde vriend Koen Kaljee verandering in brengen. De kookliefhebber maakte voor Bos de Knakwortel: een sous-vide gegaarde wortel, gemarineerd in barbecuesaus. Een soort hotdog of knakworst, maar dan van wortel. En lekker! Dat grapje liep volledig uit de hand. Binnen een mum van tijd verkocht horecagroothandel Hanos de knakwortel, in juni won Bos met haar Knakwortel de Product Pitch van Albert Heijn, een wedstrijd voor innovatieve voedingsmiddelen. De plantaardige knakworst werd eerst getest in een aantal filialen en ligt inmiddels in meer dan tachtig winkels. Terwijl haar Knakwortel de Nederlandse supermarktschappen verovert, runt Bos project- en campagnebureau Van Loof, waarmee ze vooral duurzame projecten aanpakt, bijvoorbeeld de Floriade Food Experience waarbij bezoekers kennis maakten met de keuken van de toekomst en Urban Greeners, een organisatie die de stedelijke omgeving wil vergroenen. Dit alles is in ieder geval goed voor een debuut in de Duurzame 100.

Naam: Jeroen van der Sluis Functie: hoogleraar risicocontroversen Categorie: natuur/ecologie Geboortejaar: 1965 Twee jaar geleden stond hij nog op nummer 25. Vorig jaar verdween hij uit de lijst maar dit jaar meldt hij zich bovenin de eerste helft: op nummer 45. Jeroen van der Sluis leidt multidisciplinair onderzoek naar controversen over milieu- en gezondheidsrisico’s. Als een van de eersten zwengelde hij de discussie over het gebruik van neonicotinoïden in de landbouw aan.   Het grootschalige en gemakzuchtige gebruik van dit landbouwgif, met alle gevolgen voor de insectenpopulaties en biodiversiteit van dien, kwam steeds meer onder druk te staan. Van der Sluis wordt geprezen als de motor achter het in stand houden van het debat. Inmiddels is het gebruik van neonicotinoïden in de EU aan strenge regels gebonden. Een belangrijke stap, maar volgens Van der Sluis een te kleine stap: van een totaalverbod is nog geen sprake, bij verschillende teelten mogen de neonicotinoïden nog worden gebruikt. Alleen in Frankrijk geldt sinds 1 september dit jaar een totaalverbod. De strijd is dus nog niet gestreden. Van der Sluis blijft hameren op een wereldwijd verbod en benadrukt de urgentie van een transitie naar agro-ecologische landbouw.

Naam: Femke Groothuis Functie: directeur The Ex’Tax Project Categorie: financieel Geboortejaar: 1972 Waarom arbeid belasten in plaats van grondstoffen? Femke Groothuis ziet het graag andersom. Daarom richtte ze in 2009 The Ex’Tax Project op om die boodschap uit te dragen. Ze spreekt wereldwijd op symposia, lobby’t haar plannen de Tweede Kamer in en schrijft mee aan boeken. Vanwege deze inspanningen staat ze al voor het zesde jaar op rij in de Duurzame 100, nog nooit was haar notering zo hoog als dit jaar. Het idee is dat mensen zuiniger omgaan met grondstoffen als die belast worden, en dat er meer handen vrijkomen voor nuttig werk als zorg en onderwijs als arbeid niet of minder belast wordt. Innovatie en diensten komen dan centraal te staan in plaats van efficiëntie. Sinds het begin heeft The Ex’Tax Project flink voet aan de grond gezet. Meer dan 400 organisaties en bedrijven riepen de regering op werk te maken van de principes van Ex’Tax. Groothuis kan Unilever-topman Paul Polman, de Ellen MacArthur Foundation en de Club van Rome tot haar fanclub rekenen.  

Naam: Donald Pols Functie: directeur Milieudefensie Categorie: actie/media Geboortejaar: 1972 Hij omschrijft zichzelf als klimaatoptimist. Al toen hij werkte voor het Wereld Natuur Fonds viel Donald Pols op, bijvoorbeeld door in 2011 te zeggen dat het Kyotoprotocol geen vervolg zou moeten krijgen. Dat leverde hem toen een notering op op plek 57. Na zes jaar afwezigheid meldt de geboren Zuid-Afrikaan zich nu tien plekken hoger. Inmiddels is hij directeur van Milieudefensie dat afgelopen jaar vooral naam maakte door Shell voor de rechter te willen slepen. Volgens Milieudefensie moet het bedrijf zich ook aan het klimaatakkoord van Parijs houden. Dit voornemen legt de organisatie geen windeieren: het ledenaantal groeit. Milieudefensie wil geen schadevergoeding van Shell voor aangerichte klimaatschade, maar wil dat het bedrijf de koers wijzigt. Het is nog niet duidelijk of de rechter de zaak in behandeling neemt.

Functie: partijleider GroenLinks Categorie: politiek/overheid Geboortejaar: 1986 Of het op zijn conto te schrijven is dat de groene agenda van het huidige kabinet zo ambitieus is, is moeilijk te achterhalen: hij zat weliswaar aan tafel bij de onderhandelingen voor een nieuw kabinet, maar uiteindelijk kwamen de partijen er niet uit. Feit is wel dat Jesse Klaver sinds 2015 een van de groenste partijen van de Tweede Kamer leidt. Dit leverde hem twee jaar geleden ook al een plek op in de lijst, op nummer twaalf. Daarna zakte hij naar positie 54 om nu weer een klein stukje te klimmen naar nummer 48. GroenLinks werd bij de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2018 de grootste partij in Utrecht, Amsterdam, Arnhem, Nijmegen en acht andere gemeenten. Met de zogeheten kantine-toer probeert Klaver de achterban van de groene partij, die met name uit hoogopgeleide mensen bestaat, te verbreden. De Klimaatwet, een initiatief van Klaver en PvdA’er Diederik Samsom, vindt brede steun in de Kamer.

Naam: Fransjan de Waard Functie: directeur De Waard Eetbaar Landschap Categorie: voeding Geboortejaar: 1960 Hij zet zich al sinds 1990 in voor de transitie naar een duurzaam voedselsysteem, toch staat Fransjan de Waard dit jaar voor het eerst in de Duurzame 100. Hij is landbouwkundig ingenieur en gelieerd aan allerlei organisaties en stichtingen die zich inzetten voor een samenleving waarin we meer composteren, anders met ons voedsel omgaan en duurzame keuzes maken. Vanuit zijn eenmanszaak De Waard Eetbaar Landschap praat hij in het hele land mee over deze onderwerpen en zit hij aan tafel bij beleidsmakers. Van huis uit is De Waard landbouwkundig ingenieur met een studie in de tropische bosbouw, voorlichtingskunde en milieukunde. Hij is gespecialiseerd in permacultuur en bodemkunde en geeft ook cursussen.

Naam: Onno Dwars Functie: directeur Ballast Nedam Development Categorie: energie/bouw Geboortejaar: 1980 Onder leiding van Onno Dwars werd Ballast Nedam Development de eerste ontwikkelaar in Nederland die alleen nog maar gasloos ontwikkelt. Dit besluit viel in september 2017, nog voordat het kabinet aankondigde dat Nederland helemaal van het gas af moet. Sindsdien heeft Ballast Nedam 1500 gasloze woningen verkocht, het merendeel is energieneutraal. Door deze actie werd Dwars betrokken bij de ontwikkeling van nieuwe wetten voor gasloze nieuwbouw. Ondanks zijn inspanningen voor een duurzame woningbouw is het huis van Dwars zelf nog helemaal niet zo duurzaam, hoewel hij allerlei maatregelen genomen had. In een blog voor het platform Duurzaam Gebouwd schreef Dwars over zijn niet-duurzame huis. Hij werd geroemd vanwege zijn kritische zelfreflectie en ontving zelf een prijs voor het artikel: De Groene Pen. Ook was Dwars een van de initiatiefnemers van het duurzaam bouwen keurmerk van de Dutch Green Building Council en is hij lid van het Team Snel ter verduurzaming van de regio Utrecht. Door zijn inspanningen voor duurzame bouw staat Dwars voor het derde jaar op rij in de Duurzame 100, in 2016 kwam hij binnen op de dertiende plaats.

Naam: Bas van Abel Functie: oprichter/CEO Fairphone Categorie: bedrijfsleven Geboortejaar: 1977 Voor het zesde jaar op rij mag Bas van Abel zich verheugen op een plek in de Duurzame 100. Alle zes de keren heeft Van Abel zijn notering te danken aan de Fairphone, een duurzaam geproduceerde smartphone die opgebouwd is uit modules, zodat hij makkelijk te repareren is. In 2016 won Van Abel de Duitse milieuprijs voor zijn product, de grootste milieuprijs van Europa. Het begon allemaal met het zoeken naar een eerlijke en conflictvrije mijn in Congo. Helemaal vanzelf ging dat niet, maar het lukte, net als het vinden van een fabriek in China die de telefoon zou willen maken. Daarna volgde een crowdfunding. Die leverde 7,5 miljoen euro op, 25.000 telefoons werden op voorhand verkocht, zonder dat ze wisten hoe de telefoon gemaakt moest worden. Spoel door naar 2018 en inmiddels is een tweede Fairphone model op de markt. Maar de telefoonindustrie is nog lang niet duurzaam of helemaal eerlijk. Mineralen worden vaak gewonnen door kinderhanden in conflictgebieden. Daar richt Van Abel zich nu op. Samen met Philips en enkele ngo’s initieerde hij een project voor kinderarbeidvrije goudmijn in Oeganda. Ook probeert Van Abel met Fairphone in kaart te brengen hoe en waar conflictvrije mijnen te vinden zijn.

Naam: Danielle Hirsch Functie: directeur Both Ends Categorie: ngo Geboortejaar: 1968 De afgelopen twee edities stond Danielle Hirsch op plek 96 in de lijst, nu stijgt ze naar nummer 52. Met haar organisatie Both Ends, veertig medewerkers, strijdt ze voor een wereld waarin niet de winst voorop staat, maar duurzaamheid en sociale gelijkheid. Hoe? Door via organisaties in ontwikkelingslanden de allerarmsten een stem te geven. Ook probeert Hirsch haar doel te bereiken als voorzitter van internationale samenwerkingsverbanden. Hirsch heeft heel wat kritiek op de Nederlandse overheid. Ze noemt de rol van Nederland als handelsnatie destructief, volgens Hirsch sluit het kabinet hiervoor de ogen. Doordat Nederland een belastingparadijs is, werkt Nederland de ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties tegen. In de Volkskrant uitte ze eerder dit jaar nog kritiek op minister Kaag van ontwikkelingssamenwerking, volgens Hirsch gaat de minister volledig voorbij aan het probleem dat Nederland zelf een van de grote veroorzakers van CO2-uitstoot is. ‘We maken met onze uitstoot ontzettend veel kapot dat we dan met ontwikkelingsgeld proberen te repareren.’ Ondanks deze kritiek adviseert Hirsch de overheid over waterbeheer en klimaatfinanciering en onderhoudt ze relaties met banken, universiteiten en de Wereldbank.

Naam: Kees Aarts Functie: CEO Protix Categorie: voeding Geboortejaar: 1981 Vorig jaar kwam Kees Aarts voor het eerst de Duurzame 100 binnen op nummer 33, dit jaar zakte hij twintig plaatsen naar plek 53. Met zijn bedrijf Protix ontwikkelt Aarts duurzame, hoogwaardige eiwitten op basis van insecten. Op die manier hoopt het bedrijf richting een voedselsysteem te gaan dat in balans is met de natuur. Aarts begon negen jaar geleden, samen met partner Tarique Ariswalla, met het bedrijf. Inmiddels hebben ze meer dan 100 man personeel, de eiwitten gaan onder andere in hypoallergeen huisdiervoeder en er gaan levende larven naar kippenboeren. Die kippen eten dan geen soja meer maar insecten van eigen bodem. Het ei dat gelegd wordt heet het ‘Oerei’. Een grote stap werd eerder dit jaar gezet: Protix kreeg een investering van 35 miljoen euro voor een fabriek van 14.000 vierkante meter in Bergen op Zoom. In 2019 gaat de nieuwe vestiging draaien.

Naam: Feike Sijbesma Functie: voorzitter raad van bestuur DSM Categorie: bedrijfsleven Geboortejaar: 1959 Feike Sijbesma, topman van chemiebedrijf DSM, is maar lastig uit de lijst weg te slaan. Alleen in de allereerste editie ontbrak hij, dit jaar staat hij op plek 54. Waar DSM ook niet uit weg is te slaan: de Dow Jones Sustainability Index. Al vijftien jaar staat het bedrijf in deze internationale duurzaamheidslijst, acht keer zelfs op de eerste plek. En vorig jaar stond DSM op de tweede plek van de ‘Change the World’-lijst van Fortune Magazine, datzelfde tijdschrift nam Sijbesma dit jaar op in de lijst ‘World’s 50 greatest leaders’. Alom internationale groene waardering dus. DSM wordt geroemd om ‘vooruitstrevend milieumanagement en goede milieu- en gezondheidsprestaties’. Wat voor prestaties zijn dat dan precies? Sijbesma reisde naar Rwanda waar DSM samen met de overheid ondervoeding bestrijdt door de eerste grote Afrikaanse fabriek voor verrijkte voedingsmiddelen op te zetten. DSM denkt ook een oplossing gevonden te hebben voor de methaanuitstoot van koeien, een groot milieuprobleem. Een voedingssupplement met de naam 3-NOP moet de vorming van methaan in de pens van de koe tegengaan, in 2020 of 2021 moet het op de markt komen. Ook zet Sijbesma zich met andere vooraanstaande personen in voor het beprijzen van CO2 en is hij speciaal adviseur van Boyan Slat, de Nederlandse uitvinder die de plastic soep op wil ruimen.

Naam: Piet Sprengers Categorie: financieel Functie: hoofd duurzaamheid ASN Bank Geboortejaar: 1958 Terug van weggeweest: Piet Sprengers staat dit jaar op plek 55 van de Duurzame 100. Sprengers is verantwoordelijk voor het duurzaamheidsbeleid van de ASN Bank en de Volksbank. Dit doet hij al sinds 2006, ook zat hij een aantal jaar in de jury van de Duurzame 100. “Ik ben verslaafd aan duurzaamheid”, zei hij ooit in een interview. ASN wil in 2030 klimaatneutraal zijn. Niet alleen de kantoorgebouwen of het gebruik van papier telt mee, ASN werkt met een klimaatbalans: tegenover de aandelen in Akzo Nobel moet een investering in een windmolenpark staan, gaf hij eerder in Trouw als voorbeeld. Sprengers is ook voorzitter van het Platform Carbon Accounting Financials dat een meetmethode ontwikkelde om CO2-vervuiling van vergelijkbare bedrijven te meten. Die methode moet investeerders helpen te kiezen voor de minst vervuilende bedrijven. Eind 2017 kondigden twaalf banken en vermogensbeheerders aan de methode te gaan gebruiken. De methode is ook openbaar, in de hoop dat zoveel mogelijk banken en investeerders er gebruik van maken. 

Naam: Jane Madgwick Functie: directeur Wetlands International Categorie: natuur/ecologie Geboortejaar: 1962 Voor het eerst staat Madgwick in de lijst, direct middenin nog wel. De verklaring: het jarenlange werk van deze ecoloog betaalt zich nu uit. Op de laatste VN-klimaattop, eind 2017 in Bonn, kreeg ze daarom ook al de prestigieuze ‘Momentum for Change-award’. Madgwick oogst lof dankzij Europees succes met het behoud, herstel en uitbreiding van natuur. Planten halen van nature broeikasgas (CO2) uit de lucht om te groeien. Dus hoe meer ze groeien en bloeien, hoe beter voor het klimaat. Madgwick maakt zich in het bijzonder hard voor versterking van wetlands. Dat zijn natte natuurgebieden zoals mangroves, uiterwaarden en veengebied. Haar organisatie Wetlands International, actief vanuit het hoofdkantoor in Wageningen, werkt daarbij samen met zowel andere nonprofit-organisaties als bedrijven. De waarde van wetlands is vaak onderschat, zegt de Britse, die ook jaren werkte bij natuurorganisatie WWF. In het rapport ‘Water Shocks’ toonde ze aan dat teloorgang van wetlands niet alleen het milieu ontwricht, maar ook kwetsbare omliggende gemeenschappen. Reden te meer, zegt Madgwick, om vol in te zetten op bescherming van ‘natte natuur’, die ook Nederland rijk is.

Naam: Wouter Helmer Functie: oprichter en manager Rewilding Europe Categorie: natuur/ecologie Geboortejaar: 1960 Het werk van Helmer heet ‘rewilding’, in jargon. Vrij vertaald is dat: wilde natuur in ere herstellen, zodat dieren en planten tot wasdom komen. Dat doet hij in heel Europa, sinds hij in 2014 stopte als directeur bij het toonaangevende ARK Natuurontwikkeling. Twee keer eerder (2015 en 2016) haalde Helmer met zijn verdiensten bij Rewilding Europe de Duurzame 100 – vorig jaar viel hij buiten de boot. Deze editie kon en wilde de jury niet om hem heen. Helmer kan bogen op resultaten van het projecten waar hij in 2017 nog druk mee was. Een opvallend initiatief was het weghalen van ‘desastreuze dammen’, die in Europa de natuur in de weg zitten. Door de oude, vervallen dammen op te ruimen treedt ecologisch herstel op, zegt Rewilding Europa, dat samen optrok met het WWF. Helmer werkte verder ook in Finland, Polen en Duitsland met succes aan natuurherstel. En, niet onbelangrijk, hij kreeg afgelopen jaar een miljoenenlening los, bij de Europese Investeringsbank. Dat was nog geen andere organisatie eerder gelukt voor natuurherstel, meldt Rewilding Europe trots.

Naam: Robin Berg Functie: oprichter We Drive Solar Categorie: energie/bouw Geboortejaar: 1970 Berg begon een experiment met groene stroom in zijn eigen wijk, Lombok in Utrecht. Dat levert hem nu een landelijke, misschien wel internationale, doorbraak op. Waarom? De ondernemer slaagde erin om elektrische (deel)auto’s direct te koppelen aan zonnepanelen in de buurt, via slimme laadpalen. Zo rijden ze altijd duurzaam, dus nooit op vuile kolenstroom. ‘100 procent zero-emissie’, noemt Berg de stekkerauto’s. In februari sloot hij een contract met het rijk, om deze aanpak landelijk te verspreiden, in zeven grote steden. Die willen ermee aan de slag, voor een beter klimaat en tégen luchtvervuiling. ‘Slim laden’, daar gelooft Berg heilig in. Hij ziet elektrische auto’s als de rijdende batterijen van de duurzame toekomst. Ze kunnen energie van zonnepanelen en windmolens gebruiken om op rond te rijden. Maar als ze stilstaan, kunnen ze de groene elektriciteit bewaren en leveren aan huizen en kantoren. De Utrechtse wethouder Van Hooijdonk (nummer 68 in de Duurzame 100) juicht dit toe. Om te regelen dat zijn idee, ‘We Drive Solar’, ook internationale navolging krijgt, overlegt Berg met de Europese Commissie.

Naam: Annemarie van Doorn Functie: directeur Dutch Green Building Council Categorie: energie/bouw Geboortejaar: 1967 “Het kan dus wel”, zei Van Doorn deze zomer in Trouw. Ze was met een verslaggever bij een basisschool in Monnickendam, die volledig aardgasvrij geworden is. Daar doet ze het allemaal voor, als directeur van stichting Dutch Green Building Council (DGBC). Van Doorn stimuleert kantoren, scholen en andere gebouwen om energieneutraal te worden. Ze boekt resultaat. “We hebben meer reikwijdte gekregen bij partijen die te maken krijgen met duurzaamheid, van bouwbedrijf tot taxateur en facility manager”, zegt ze. “Daar ben ik trots op”.  Daarvoor lanceerde ze een heus ‘Deltaplan’ Duurzame Renovatie, want de opgave is enorm. Het Deltaplan is een aanpak om ook winkels, ziekenhuizen en logistieke centra energieneutraal te maken. Dus zonder vuile stroom en aardgas. ‘Parijs-proof’ noemt van Doorn dat, ofwel: in lijn met de afspraken van het Parijse Klimaatakkoord. In juni dit jaar lanceerde Van Doorn, eerder duurzame aanjager bij ABN Amro, ook nog eens het ‘Woonmerk’. Dat keurmerk laat zien hoe groen een huis is. Deze afgestudeerd psycholoog stond eerder ook aan de wieg van de Green Business Club Nederland.

Naam: Martin Lok Functie: programmamanager Natuurlijk Kapitaal LNV Categorie: politiek/overheid Geboortejaar: 1965 In 2017 kwam Lok als nieuwkomer binnen in de Duurzame 100, op plaats 95. Dit jaar stoomt hij vrolijk door, tot deze notering op 60. Een van zijn grote wapenfeiten uit het afgelopen jaar was zijn bijdrage aan het landelijke betonakkoord. Hierin ligt vast dat betonbedrijven 30 procent minder CO2 willen uitstoten in 2030, en materialen gaan recyclen. “Steeds meer ondernemers zetten zich in voor een duurzame economie”, aldus Lok. Lok is ambtenaar met een groene missie. Vandaar ook die aparte, officiële functieomschrijving: ‘Programma manager natuurlijk kapitaal’. In zijn werk staat kapitaal centraal, maar dan gaat het dus gelijk over geld. De waarde van milieu en natuur, dat zet Lok centraal bij zijn werk voor het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). Maar, investeringen in groen zijn daarbij wel onmisbaar. De economie moet ecologiseren, en de ecologie moet economiseren, zegt Lok. “Groene groei” moet daar het resultaat van zijn. Om de geesten rijp te maken voor die blik op natuurlijk kapitaal gaf hij afgelopen voorjaar uitleg aan bedrijven in de voedsel- bouw- en chemiesector.

Naam: Carla Dik-Faber Functie: Tweede Kamerlid ChristenUnie Categorie: politiek/overheid Geboortejaar: 1971 ‘Kunst, cello, boeken en slow food’. Dat houdt haar bezig, aldus haar twitter-profiel. Dik-Faber mag daar vetgedrukt ‘duurzaamheid’ aan toevoegen. In de Tweede Kamer zet ze haar tanden in uiteenlopende groene dossiers. Van voedselverspilling en stinkende brommers tot sluiting van kolencentrales en bescherming van de Wadden. En toch, de Trouw Duurzame 100 wist ze nog niet eerder te bereiken. Afgelopen jaar liet viel ze extra op, bijvoorbeeld door haar uitgesproken mening over het Groningse aardgas. Dat er nog nieuwe huizen bijkomen met een cv-ketel op aardgas is haar een doorn in het oog. Dik-Faber, door Natuurmonumenten uitgeroepen tot groenste politicus 2018, opende daarom een meldpunt. Iedereen die onvrijwillig een gasaansluiting heeft, kan zich bij haar melden. Dat levert een Groenboek op, dat Dik-Faber als bezwaar aan het kabinet  gaat aanbieden.  De kraan moet sluiten, wil dit Kamerlid, en daarvoor moeten huizen en bedrijven over op andere, schone energie. “We moeten van gasdwang naar gasvrij”, zegt de politica. “Ook de bouwplannen die al in de pijplijn zitten, moeten opnieuw tegen het licht worden gehouden.”

Naam: Jeroen Willemsen Functie: oprichter Green Protein Alliance Categorie: voeding Geboortejaar: 1972 Liefde gaat door de maag, maar duurzaamheid net zo goed. Want wat je eet, bepaalt in belangrijke mate hoe klimaatbewust je bezig bent. Dat besef dringt door, bij bedrijven en consumenten. Voor Willemsen, nieuwkomer in de Duurzame 100, is dat gesneden koek. Het menu moet veranderen, zegt de ondernemer. Van dierlijke naar plantaardige producten. Dat levert minder milieuschade en CO2-uitstoot op, promoot Willemsen succesvol. De verandering die nodig is noemt hij een ‘eiwittransitie’. Zijn missie: in 2050 eten we vooral plantaardige eiwit (60 procent). Dat is nu nog 40 procent. Zijn advies werd begin dit jaar opgemerkt door de Raad voor Leefomgeving en Infrastructuur (RLI). Om vegetarisch koken vooruit te helpen deed hij mee aan de organisatie van de Week zonder Vlees. Willemsen weet grote partijen zoals Jumbo, AH, Unilever en Rabobank ook aan het denken te zetten. Mede dankzij zijn inzet ontdekken zij de kansen van plantaardig aanbod in de schappen. Uiterst belangrijk, zegt Willemsen over de omslag bij zulke grote bedrijven. “Zij maken de verbinding mogelijk tussen productie en alle Nederlanders.”

Naam: Marc van Rijsselberghe Functie: directeur Zilt Proefbedrijf Categorie: voeding Geboortejaar: 1955 Hij zakt een klein beetje, maar het is wel al de derde keer op rij dat bio-boer Van Rijsselberghe de lijst haalt. Dat presteert hij omdat hij zo voorop blijft lopen met zilte landbouw. Wat voor landbouw? Zilte. Dus in zoute bodem, daarin boert hij doelbewust. Omdat veel grond door rijzend zeewater een zoute toekomst heeft, ontwikkelt Van Rijsselberghe nieuwe methoden om groenten en gewassen te kweken. In landen als Pakistan en Bangladesh is dat al een hot item, daar merken boeren al dat hun land verzilt. Die zoeken naar oplossingen. Met zijn Zilt Proefbedrijf gaf Van Rijsselberghe al duizenden boeren advies. Op Nederlandse bodem, op Texel om precies te zijn, verzamelde hij een schat aan kennis en ervaring. Voor de teelt van zeewier, het ultieme zilte gewas, ziet hij een grote toekomst. Deze pionier bouwt verder aan zijn team, dat inmiddels 13 medewerkers telt. Dat is pas het begin, want verzilting van de grond is een wereldwijd probleem. De aanpak van Van Rijsselberghe wint aan draagvlak. Hij werk samen met het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ).

Naam: Tanja Roeleveld Functie: manager Duurzaam & Betrokken Ondernemen bij Landal GreenParks Categorie: energie/bouw Geboortejaar: 1977 Roeleveld haalt de Duurzame 100 weliswaar voor het eerst, ze is toch echt al jaren bezig met haar baan: vakantieparken duurzaam maken. Dat ze dit jaar concrete resultaten laat zien, verklaart haar debuut. Zij regelde dat afvalscheiding, energiezuinige vakantiehuisjes, een groenere restaurantkaart er bij Landal GreenParks echt van komen. In 2012 begon ze met plannen schrijven, onderzoeken wat haalbaar is. Haar leidraad: ‘Rust, ruimte en natuur’. Het loonde. Gasten die nu in een bungalow komen logeren, verblijven groener. Als de hele organisatie duurzaam omarmt is de positieve impact groot, zegt ze over Landal, dat met ruim 85 vakantieparken en 15.000 bungalows actief is in negen landen. Duurzaamheid kan bovendien aanstekelijk werken, zei Roeveld in Trouw. “We krijgen jaarlijks 2,5 miljoen gasten, als ze iets van liefde voor de natuur mee naar huis nemen, een paar stoeptegels uit hun tuin halen om plaats te maken voor natuur, is het goed.” Haar notering in de Duurzame 100 kan haast niet los worden gezien van een andere prijs die ze binnensleepte. Roeleveld werd eind 2017 uitgeroepen tot ‘MVO-manager van het jaar’.

Naam: Jan Kempers Functie: programmamanager duurzame ontwikkeling Heineken Categorie: voeding Geboortejaar: 1959 Het flesje is al groen, nu het hele bedrijfsproces nog. Daar werkt Kempers aan bij de Nederlandse tak van internationale biergigant Heineken. “Natuurlijk willen we als thuisland van Heineken het goede voorbeeld geven aan de rest van het concern,” zei Jan Kempers begin dit februari tegen het Parool. “Wij willen uiteindelijk ons bier klimaatneutraal gaan brouwen. Ik kan nog niet exact zeggen wanneer, maar het zal gebeuren.” Om dat te bereiken wil deze manager zoveel mogelijk kringlopen sluiten. Dat wil zeggen: afval verminderen, schoner transporteren en koelen op groene energie. Het biertje zelf kan ook milieuvriendelijker, door een eerlijke, betrokken inkoop van ingrediënten. Daarvoor wil hij samenwerken met boeren die gerst, hop en suiker leveren. ‘Natuurlijk kapitaal’ moet centraal staan, is het doel van Kempers, die één keer eerder de lijst haalde in 2016. Hij heeft er afgelopen jaar ’talloze lezingen’ over gehouden. En met het initiatief ‘Groene Cirkels’ brengt hij de aanpak, voor biodiversiteit en natuur, in praktijk. Kempers filosofie daarachter is: Heineken haalt veel van het land, dus moet er ook wat voor terugdoen.

Naam: Robbert van Duin Functie: voorzitter Recycling Netwerk Benelux Categorie: afval/circulair Geboortejaar: 1951 “Achter de schermen werk ik het meest effectief”, zegt Van Duin. De finesses van zijn werk geeft hij dus niet prijs. Maar dat hij één van de grootste vijanden van de afvalberg is, is algemeen bekend in milieuland. Van Duin is als geen ander in staat om milieuactivisten die de wegwerpmaatschappij willen aanpakken, te ondersteunen. Van Duin is vurig pleitbezorger van statiegeld, ook op kleine flesjes en blikjes, die nu vaak als zwerfvuil op straat belanden. Zijn werk droeg eraan bij dat statiegeld zowel in Nederland als België tot op het hoogste politieke niveau op de agenda kwam. In België loopt het debat nog, terwijl in Nederland oplopende druk komt van gemeenten voor landelijke uitbreiding van statiegeld. Hij bouwt en begeleidt aan het netwerk dat een beter afvalbeleid nastreeft. Zo moet de circulaire economie uiteindelijk bereikbaar worden. Van Duin wil een einde aan de vervuilende plasticberg. Minder afval maken, dat stelt hij voorop. Verder moet veel meer recyclebaar materiaal komen, zegt Recycling Netwerk Benelux, de organisatie waar Van Duin voorzitter van is. Dat gebruik je opnieuw, in plaats van het te verbranden.

Naam: Eric Wiebes Functie: minister van Economische Zaken & Klimaat Categorie: politiek/overheid Geboortejaar: 1963 De meeste indruk maakte zijn ‘historische gasbesluit’, in maart dit jaar. De gaskraan van Groningen gaat uiterlijk in 2030 volledig dicht, zei VVD-minister Wiebes. Die duidelijkheid werd door velen ervaren als frisse daadkracht. De gaswinning afbouwen moet de bevingen stoppen, tegelijkertijd is het een manier om het verbruik van fossiele energie te verlagen. Bedrijven en huizen moeten overstappen op alternatieve warmte, bepleit Wiebes. Hij stuurde de industrie een brief. Daarin maande hij grote bedrijven tot snelle formulering van een plan voor ‘aardgasvrije’ fabrieken. En tegen bewoners zei Wiebes: “Ik raad mensen nu aan om niet meer een klassieke cv-ketel aan te schaffen.” Ondanks kritiek op traag herstelwerk aan Groningse huizen en een vooralsnog karig Klimaatakkoord, wandelt Wiebes de Duurzame 100 met gemak binnen, tot plek 67. Zijn manier van besturen – heel anders dan van voorganger Kamp – wordt als vernieuwend ervaren. In Europa zoekt Wiebes een kopgroep die samen CO2-doelen willen aanscherpen. Ook over de laatste vijf kolencentrales hakte Wiebes de knoop door. Die gaan allemaal onverbiddelijk dicht, en wel tussen 2025 en 2030.

Naam: Lot van Hooijdonk Functie: wethouder verkeer duurzaamheid & milieu Utrecht Categorie: politiek/overheid Geboortejaar: 1978 Deze politica kijkt over de grenzen van thuisbasis Utrecht heen. Bij de onderhandeling voor het landelijk Klimaatakkoord sprak ze deze zomer namens alle gemeenten over aardgasvrije huizen. Haar pleidooi voor een aanpak per wijk, met oog voor bewoners, is terug te lezen in de eerste afspraken. In Utrecht wees Van Hooijdonk al straten aan die als eerste aardgasvrij zullen worden. Daarbij schuwt ze er niet voor om een minder makkelijke wijk te kiezen: Overvecht-Noord. Er staan veel oudere flats en de wijk kent sociale problematiek. Ook dan is het juist goed om deze wijk duurzaam te gaan maken, aldus Van Hooijdonk. Uiteindelijk komen alle buurten aan de beurt, wil ze. Oude gaspijpen worden wat Van Hooijdonk betreft niet meer vernieuwd. Nieuwbouw kan direct gasvrij worden. Verder is ze druk om de Domstad koploper te maken met schone deelauto’s. Transport in de binnenstad moet in 2025 volledig utstootvrij zijn, wil de GroenLinks-politica. Afgelopen jaar had ze in Utrecht een primeur te pakken, met de eerste lijnbussen die elektrisch rijden. Schone energie moedigt ze aan met het Energiefonds Utrecht.

Naam: Frans Schepers Functie: directeur en oprichter Rewilding Europe Categorie: natuur/ecologie Geboortejaar: 1961 Natuur moet je beschermen, maar ook uitbreiden en herstellen. Daar zet Frans Schepers zich voor in. En dat lukt de directeur van Rewilding Europe steeds beter. Schepers kan met zijn jonge organisatie – zo’n 100 medewerkers verdeeld over 18 landen – terugkijken op ‘het beste jaar tot nu toe’. Zijn 69ste positie in de lijst past daarbij, want vorig jaar stond hij als nieuwkomer op 83. Het afgelopen jaar maakte hij deze jonge natuurorganisatie professioneler. Dat opende deuren bij politici, wetenschappers en financiers, die werk willen maken van natuurherstel. Schepers werkt aan acht grote projecten voor het terugbrengen van Europese natuur. Omdat hij het belang van Europese natuur zo breed mogelijk wil uitdragen, gaat Rewilding Europe aan de gang met filmopnames. Dat moet resulteren in een tv-serie en documentaire, over natuurherstel in Europa. Die moeten eind 2019 in 165 landen en in 48 verschillende talen worden uitgezonden. De directeur hoopt daarmee 440 miljoen gezinnen te bereiken. Sinds 2014 is Schepers ook betrokken bij een Afrikaans programma voor bescherming van de leeuw, wilde hond, cheeta, luipaard en hyena.

Naam: Evert den Boer Functie: directeur van Greenchoice Categorie: energie/bouw Geboortejaar: 1969 We kunnen leren van de Denen over aardgasvrij wonen, zei Den Boer afgelopen februari in Trouw. Hij kan het weten. Voor hij directeur werd bij Greenchoice, werkte hij voor een Deens energiebedrijf in Kopenhagen. “Toen we daar zaten, werd de straat opengebroken. Het aardgas ging eruit, er kwam stadsverwarming.” Niemand mopperde over alle opgebroken straten, zegt Den Boer. Het moest gebeuren, om samen duurzamer te worden. Die mentaliteit, van kansen en optimisme, wil hij uitstralen. Niet alleen in de marketing, maar ook met investeringen in windmolens en zonnepanelen. Greenchoice zoekt daarbij de samenwerking met tientallen initiatieven ‘van onderop’. Den Boer, die vorig jaar binnenkwam op nummer 40, heeft de missie om zoveel mogelijk klanten groene energie uit Nederland te verkopen. Greenchoice wil klanten ook wil helpen om zélf schone elektriciteit en warmte op te wekken, aldus de directeur. “Onze ambitie is dat 40 procent van onze klanten in 2020 zijn eigen energie opwekt.” Wie een dak vol zonnepanelen heeft, kan de gaskraan thuis makkelijker sluiten. Met het project ‘Zon Energie’ kunnen 20.000 woningen gasvrij worden, zegt Den Boer.

Naam: Daan Roosegaarde Categorie: actie / media Functie: kunstenaar en uitvinder Geboortejaar: 1979 Vijftien kilometer speciale reflecterende strip gebruikte kunstenaar Daan Roosegaarde om de zestig heftorens op de Afsluitdijk te laten oplichten in het donker. Automobilisten zien een spectaculair lijnenspel opdoemen als de strips op de monumentale bouwwerken het licht van de koplampen weerkaatsen. Dit permanente kunstwerk Lichtpoort vormt volgens Roosegaarde het voorbeeld van een toekomstige energieneutraal landschap waar vervuilende straatverlichting achterhaald is geworden. Ook op de Afsluitdijk laat Roosegaarde zien hoe design en duurzaamheid hand in hand kunnen gaan. In 2003 studeerde hij cum laude af aan de Academie voor Kunst en Industrie in Enschede. Drie jaar later begon hij Studio Roosegaarde, de Droomfabriek waar hij met een team van ontwerpers en technici zijn ideeën vormgeeft. Met een volgend project, ‘Space Waste’, wil hij ruimteafval gaan opruimen. Over de hele wereld geeft Roosegaarde colleges, lezingen en Ted-talks. Na een jaar afwezigheid keert hij terug in de Duurzame100.

Naam: Stientje van Veldhoven Categorie: politiek / overheid Functie: staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat Geboortejaar: 1973 Nadat ze zeven jaar lang in de Tweede Kamer het woord voerde over duurzaamheid, energie, klimaat en circulaire economie, maakte Stientje van Veldhoven (D66) dit jaar promotie: ze is nu staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat. Op haar eerste Prinsjesdag als bewindspersoon maakte ze een statement door een jurk te dragen die ze had geleend bij de ‘kledingbibliotheek’, omdat ook voor kleding geldt dat delen duurzamer is dan iets bezitten en maar zelden gebruiken. Op haar beleidsterrein kreeg Van Veldhoven een onderzoeksrapport op haar bureau dat aantoonde dat luchtwassers op varkensstallen veel minder effectief zijn dan eerder aangenomen. Van Veldhoven besloot daarop de emmissienormen voor de varkenshouderij flink aan te scherpen. Ook hakte ze een knoop door over statiegeld op plastic flesjes: de industrie krijgt nog tot 2020 de kans het zwerfafvalprobleem met 70 tot 90 procent terug te dringen. Lukt dat niet, dan wordt in 2021 statiegeld ingevoerd op flesjes.

Naam: Klaas van Egmond Categorie: wetenschap / onderzoek Functie: hoogleraar milieukunde en duurzaamheid Geboortejaar: 1946 Hij behoort tot de grand old men van het denken over duurzaamheid maar Klaas van Egmond slaagt erin een luis in de pels te blijven. Neem het Energie- en Klimaatakkoord dat minister Wiebes voor het eind van het jaar wil presenteren. Dat is volgens Van Egmond beslist noodzakelijk maar de totstandkoming ervan staat hem tegen: praten en polderen met grote bedrijven aan tafel is volgens het oud-kroonlid van de Sociaal Economische Raad een heilloze weg. Bedrijven saboteren het overleg en werpen rookgordijnen op. Bovendien is er volgens Van Egmond veel meer nodig dan een Klimaatakkoord: “Zonder hervorming van het financiële bestel is duurzaamheid een fictie.” Daarom is hij betrokken bij de stichting Ons Geld, die wil dat het geldstelsel dienstbaar wordt aan persoonlijke vrijheid en duurzame welvaart voor iedereen. Daarnaast is Van Egmond bestuurslid van het door prinses Irene opgerichte NatuurCollege, dat zich niet richt op de ‘buitenkant’ (techniek en regelgeving) maar de ‘binnenkant’ van duurzaamheid: het bewustzijn dat mensen en natuur onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.

Naam: Alex Datema Categorie: voeding Functie: melkveehouder, voorzitter BoerenNatuur geboortejaar: 1966 “Zo intensief als het nu gaat, is niet langer houdbaar. In Nederland plegen we roofbouw op de bodem en de omgeving.” Het zijn geen woorden van een geharde milieuactivist maar van de Groningse melkveehouder Alex Datema. Hij is voorzitter van BoerenNatuur, een koepel van 40 collectieven van boeren die aan agrarisch natuurbeheer doen. Dat betekent dat zij in hun bedrijfsvoering het beheer van landschap, natuur en water integreren. Er zijn zo’n achtduizend ‘bewuste boeren’ aangesloten, maar Datema wil álle Nederlandse boeren bereiken met zijn boodschap: “De maatschappijbrede roep om een landschap met meer biodiversiteit kunnen we als agrariërs niet naast ons neerleggen. Dat gaat in ons dichtbevolkte land gewoonweg niet.” Datema wil dat elke boer bedenkt wat hij nu al zou kunnen doen om meer ‘natuurinclusief’ te werken. Want natuurinclusieve landbouw is het model van de toekomst – niet als niche maar als de standaard. Vanwege zijn inzet voor BoerenNatuur debuteert Datema in de Duurzame100.

Naam: Daan Groot Categorie: natuur / ecologie Functie: adviseur en lector Geboortejaar: 1986 Aan duurzame ideeën voor de agrarische sector is vaak geen gebrek. Wel is altijd de grote vraag: is er met natuurvriendelijk boeren (met varkens in een bos bijvoorbeeld, of met een voedselbos) wel geld te verdienen? En kan het op grote schaal? Als lector aan de HAS Hogeschool in Den Bosch leidt Daan Groot onderzoek naar dat soort vragen. In het bijzonder zal hij praktijkonderzoek doen naar het verhogen van de biodiversiteit in de Provincie Noord-Brabant. Zijn benoeming als lector dit jaar kwam voort uit zijn werk voor de Natuurverdubbelaars, het mede door hem opgerichte projectbureau op het gebied van biodiversiteit, natuurlijk kapitaal en ecosystemen. Door ecologie en economie aan elkaar te verbinden willen Groot en zijn compagnon laten zien dat natuur en economie elkaar versterken en dat de gedachte niet opgaat dat goed voor de wereld zorgen niet zou kunnen vanwege economische belangen. Vijf jaar na de oprichting van de Natuurverdubbelaars komt Groot nieuw binnen in de Duurzame100.

Naam: Pallas Agterberg Categorie: energie / bouw Functie: directeur strategie Alliander Geboortejaar: 1963 Alliander verzorgt al ongeveer honderd jaar de distributie van gas en elektra. Maar gas is een fossiele brandstof, en zal verdwijnen. Elektriciteit wordt duurzaam. Het afgelopen jaar is  deze energietransitie echt begonnen. Nieuwbouwwoningen krijgen bijvoorbeeld geen gasaansluiting meer. Dat vergt een samenwerking tussen gemeenten en een netwerkbedrijf als Alliander. Want als je niet alleen één vooruitstrevende wijk maar hele steden duurzaam van energie wilt voorzien, hoe moet dat dan? Dat zijn de momenten waarop Pallas Agterberg op het toneel verschijnt. Als directeur strategie van Alliander probeert Agterberg te komen tot alternatieven voor verwarmen via aardgas, via projecten laat ze zien dat het kan en bereidt ze de eigen organisatie hierop voor. Ze helpt bij maatschappelijke projecten van onderop, omdat die kunnen leiden tot betaalbare energie voor iedereen. Ze staat de afgelopen jaren stabiel in de Duurzame 100. Ze wordt een ‘professionele rebel’ genoemd en een sleutelfiguur bij het verduurzamen van de energievoorziening in Nederland.

Naam: Antonie Fountain Categorie: voedsel Functie: oprichter Voice Network Geboortejaar: 1978 Eerlijke chocola, vindt Antonie Fountain, zou niet iets moeten zijn waar één bedrijf (zoals Tony’s Chocolonely) zich voor inspant. Het moet volgens hem het doel zijn van de gehele branche. Daarom was hij acht jaar geleden een van de oprichters van Voice, een koepel van vakbonden en maatschappelijke organisaties in de cacaosector. Want achter een reep kunnen legio misstanden schuilgaan: kinderarbeid, ontbossing, genderongelijkheidheid, corruptie. Fountain zit aan tafel bij de mondiale cacao-overleggen van organisaties zoals de VN en stelt tweejaarlijks de cacaobarometer op, beoordeling van de staat van duurzaamheid in de cacaosector. Hij wordt gedreven, zei hij eens, door een ‘heilige woede’ die voortkomt uit zijn christelijk geloof in gerechtigheid. Samen met zijn vrouw en twee kinderen woont hij in een kleine commune in het midden van het land. Behalve over cacao spreekt en publiceert hij over thema’s theologie, kunst en duurzame economie.

Naam: Frank Berendse Categorie: natuur / ecologie Functie: emeritus hoogleraar natuurbeheer Geboortejaar: 1951 Dat er een Europees verbod komt op neonicotinoïden, een groep van landbouwbestrijdingsmiddelen die niet alleen ongedierte maar ook nuttige insecten doodt, komt mede op het conto van Frank Berendse. De emeritus-hoogleraar Natuurbeheer aan Wageningen University was een van de auteurs van het adviesrapport waarop de Europese Commissie dit voorjaar haar verbod baseerde. In Nederland organiseerde Berendse ondertussen een petitie om minister Schouten ervan te overtuigen vóór dit verbod te stemmen. Zo’n 76 duizend mensen tekenden de petitie, en de minister volgde het advies van Berendse op. In zijn woonplaats Wageningen was hij een van de drijvende krachten achter een burgerinitiatief om gronden aan te kopen voor het herstel van trilveenmoeras en blauwgrasland waar weer orchideeën kunnen groeien. De crowdfunding verliep voorspoedig, zodat een groep van burgers en boeren 50 hectare natuur kan kopen. Berendse is een oude bekende in de Duurzame 100, waarvan hij (tot 2015) ook drie jaar jurylid was.

Naam: Jan Willem van de Groep Categorie: energie / bouw Functie: oprichter Factory Zero Geboortejaar: 1971 Jan Willem van de Groep, de uitvinder van de term ‘nul op de meter’, richtte vorig jaar Factory Zero op. Met dat bedrijf waarmee hij binnen vijf jaar marktleider wil zijn op het gebied van ‘woning-make-overs’ om huizen energiezuinig te maken. In het tweede jaar van het bestaan steeg de omzet van 1,5 naar 10 miljoen euro. Factory Zero wil het bouwbedrijven gemakkelijker maken om gasloze en energiezuinige huizen te bouwen. Zo levert het bedrijf van Van de Groep de volledige technische installatie voor een duurzaam huis in één compact, kant-en-klaar element dat zó op of in het huis geplaatst kan worden. Dat is handig voor de bouwers en voordelig voor de bewoners. Van de Groep is een veelgevraagd spreker over innovaties in de bouw. Daarbij stelt hij zich kritisch op: werken met herbruikbare materialen is mooi, vindt Van de Groep, maar zolang er grote hoeveelheden fossiele energie nodig zijn om die zogeheten circulaire spullen te maken en weer te hergebruiken schiet je nog niks op.

Naam: Aart van Veller Categorie: energie / bouw Functie: directeur Vandebron Geboortejaar: 1985 Waar komt je groene stroom nou echt vandaan? Volgens energieleverancier Vandebron is dat vaak volstrekt onduidelijk. Door alle overnames en wisselingen van de wacht is het niet duidelijk meer of een leverancier wel of geen kolencentrales bezit, meent Vandebron-oprichter Aart van Veller. Dus heeft het bedrijf die puzzel zelf ontward en een online tool gebouwd waarmee de consument kan kijken of de energieleverancier honderd procent groen is. Zelf zegt Vandebron zijn klanten precies te vertellen waar hun energie vandaan komt: wie een contract afsluit kan zelf de boer uitkiezen bij wie de windmolens in het weiland staan. Toch is Van Veller meer dan een commerciële jongen die geld wil verdienen met zijn energiebedrijf. Hij schreef vorig jaar met andere jonge ondernemers en politieke jongerenorganisaties een manifest waarin ze het kabinet oproepen haast maken met de duurzame economie. Ze vinden dat de subsidie op fossiele brandstoffen binnen drie jaar gestopt moet worden, en dat dan ook in Europees verband een belasting moet zijn ingevoerd op CO2. Ook mocht Veller aanschuiven aan de ‘elektriciteitstafel’ van het klimaatakkoord van Rutte-III.

Naam: Marijke de Jong – Timmerman Categorie: voeding Functie: manager Beter Leven Keurmerk Geboortejaar: 1959 Al meer dan een kwart eeuw zet ir. Marijke de Jong-Timmerman zich namens de Dierenbescherming in voor een beter leven voor varkens, koeien en kippen. Ze is een van de initiatiefnemers van het bekendste duurzaamheidslabel in de Nederlandse supermarkten: het Beter Leven Keurmerk. Dat vierde afgelopen jaar zijn tiende verjaardag. Supermarkten verkochten vorig jaar voor een recordbedrag van 1,5 miljard euro aan producten met het Beter Leven keurmerk. In 2016 was dat nog ruim één miljard. Het gaat dus goed met het keurmerk van de Dierenbescherming, en dat betekent dat steeds meer dieren daadwerkelijk een beter leven krijgen. De grootste winst van de afgelopen tijd is volgens Marijke de Jong-Timmerman dat steeds meer delen van het dier met keurmerk worden verkocht – voorheen verdween bijvoorbeeld de ham in het reguliere circuit. Inmiddels verkopen 18 supermarktketens het gekeurmerkte vlees, dat afkomstig is van 1600 veehouders. Dankzij De Jong-Timmerman laat het Beter Leven Keurmerk andere keurmerken in de supermarkt achter zich. Dat is een prestatie, want het vlees is duurder en de boer moet er veel investeringen voor doen.

Naam: Bram Bos Categorie: voeding Functie: onderzoeker Wageningen Livestock Research Geboortejaar: 1968 Vanwege zijn onderzoek naar radicale vernieuwingen in de veehouderij wist dr. Bram Bos al meerdere keren de Duurzame100 te halen. En telkens speelde op de achtergrond ‘ook leuk’ mee dat Bos eigenaar is van een monumentaal arbeidershuis in de binnenstad van Amsterdam. Hij kwam er als student wonen en kocht het “in een vlaag van verstandsverbijstering” in 2002. Van een krot veranderde Bos het huis stap voor stap in een duurzaam monument. Er kwamen een warmtepomp en zonnecollectoren, en vorig jaar zomer gingen alle gasgebruikende apparaten de deur uit. Daarvoor kreeg Bos de rekening gepresenteerd: netbeheerder Liander legde een afsluitboete op van 687 euro. Bos vocht dat aan en won: Mensen die van het gas af gaan hoeven niet te betalen voor het wegnemen van de gasaansluiting van hun huis. Zijn baanbrekende overwinning (alle huizen moeten van het aardgas af, voor 2050) brengt Bos na een jaar afwezigheid terug in de Duurzame100.

Naam: Liesbeth van Tongeren Categorie: politiek / overheid Functie: wethouder in Den Haag Geboortejaar: 1958 Na acht jaar Kamerlidmaatschap werd Liesbeth van Tongeren (GroenLinks) dit voorjaar wethouder in Den Haag. In de hofstad is ze onder meer belast met de portefeuilles Duurzaamheid en Energietransitie. Het Haagse college sprak het voornemen uit om haar aandelen van energieconcern Eneco te verkopen en de opbrengst, die in de honderden miljoenen euro’s kan lopen, in een ‘duurzaamheidsfonds’ te stoppen. Daarmee wil de gemeente Den Haag de plannen betalen die het heeft op het gebied van openbaar vervoer en fietsen en het verduurzamen van oudere huizen. Van Tongerens transfer van Kamerlid naar wethouder wekte verwondering, want de voormalige directeur van Greenpeace was juist door een persoonlijke campagne in de Tweede Kamer gekozen. Van Tongeren had te horen gekregen dat er voor haar geen plek meer was in de nieuwe Kamerfractie, maar vocht zich bekwaam terug. En toen vertrok ze van het Binnenhof. ‘Wat zullen de 25.856 kiezers die vorig jaar op Van Tongeren hebben gestemd, en haar zo de vierde plek in de fractie gaven, vinden van deze voortijdige overstap naar het Haagse stadhuis?’, vroeg Trouw zich af. De jury van de Duurzame100 beloont Van Tongeren met plaats 83, een stijging van 11 plaatsen.

Naam: Ayaan Abukar Categorie: actie / media Functie: programmacoördinator Vice Versa Geboortejaar: 1978 De Somalisch-Nederlandse politicologe Ayaan Abukar is journalist bij Vice Versa, een journalistiek platform over mondiale samenwerking. Ze was vorig najaar medeorganisator van de Kolencruise in de Amsterdamse haven. Tientallen mensen pakten toen samen een boot, naar de kolenoverslag. Geen plek waar dagjesmensen normaal iets van meekrijgen. Maar nu dus wel, als een ludieke manier om hen een ernstig milieuprobleem te tonen. De Nederlandse havens gelden voor Europa als belangrijkste invoerlocaties. Van daaruit gaat steenkool de grens over, naar Duitsland en verder. Milieuorganisaties willen dat dit uiterlijk in 2025 stopt. Behalve met mondiale duurzaamheidsvraagstukken houdt Abukar zich ook bezig met diversiteit binnen de milieubeweging. Volgens haar hechten milieuclubs te weinig belang aan diversiteit en hebben nieuwe Nederlanders het gevoel dat ze zich moeten invechten. De Kolencruise was volgens Abukar en haar collega’s van Vice Versa dan ook niet alleen bedoeld om aandacht te vragen voor de impact van steenkool, maar ook om verbindingen te leggen tussen burgers in Nederland en in landen waar steenkool wordt gewonnen.

Naam: Merijn Tinga Categorie: circulair / afval Functie: Plastic Soup Surfer Geboortejaar: 1972 Dankzij Merijn Tinga is er een ultimatum: als drankenfabrikanten er niet in slagen om binnen twee jaar 90 procent van de plastic wegwerpflesjes te recyclen, komt er in 2021 statiegeld op die flesjes. Het bedrijfsleven is daar fel op tegen, maar de staatssecretaris zegt: “Het gaat mij om het doel: de plastic soep aanpakken.” Daarmee volgt ze een petitiemotie die kunstenaar Merijn Tinga indiende. Tinga, nieuw in de Duurzame 100 op nummer 85, staat bekend als de Plastic Soup Surfer. Ook stond Tinga voor de klas als biologieleraar en maakte hij altijd al maatschappelijk geëngageerde kunst in zijn woonplaats Leiden. Ook was hij fervent surfer. Tijdens zijn surftrips zag hij regelmatig plastic afval drijven in de Nederlandse wateren. Dat inspireerde hem tot het maken van een kunstwerk: een surfboard van afvalplastic. Vorig jaar kitesurfte hij op zo’n board naar Engeland om aandacht te vragen voor de plastic soep in zee. Ook wil hij het bewustzijn vergroten rond zwerfafval op land. Zijn oplossing – statiegeld uitbreiden naar kleine blikjes en flesjes – is sinds dit voorjaar een stuk dichterbij gekomen.

Naam: Anne-Marie Rakhorst Categorie: financieel Functie: ondernemer en investeerder Geboortejaar: 1967 De Duurzame 100 bestaat tien jaar, en al tien jaar lang staat Anne-Marie Rakhorst erin. Dat is een opmerkelijke prestatie, al schommelt ze wel wat heen en weer. In 2017 was Rakhorst goed voor de tiende plaats, dit keer zakte ze naar 86, wat haar meteen tot de grootste daler maakt. Stilgezeten heeft ze in ieder geval niet het afgelopen jaar. Zo was ze voorzitter van de Transitieagenda Consumptiegoederen dat de circulaire samenleving een stap dichterbij moet brengen en was ze druk om de 17 werelddoelen (sustainable developments goals) bekendheid te geven bij kinderen, onder andere via de door haar zelf gefinancierde ‘17doelendiejebewegen’-campagne. Daarnaast probeert ze, via organisaties als de Human Cities Coalition en Slum Dwellers International het lot van de groeiende wereldbevolking in arme landen en sloppenwijken te verbeteren. Rakhorst is verder boegbeeld van ‘Brabant geeft Energie’, een beweging die de provincie op weg moet helpen in de energietransitie.

Naam: Dennis van der Putten Categorie: financieel Functie: directeur duurzaamheid Actiam Geboortejaar: 1975 Dat geld het verschil kan uitmaken, hoef je Dennis van der Putten niet uit te leggen. Hij moet ervoor zorgen dat vermogensbeheerder Actiam (belegd vermogen: 56 miljard euro) koploper wordt en blijft in groen beleggen. Dat doet hij met verve. Begin 2017 schaarde Actiam zich dus als eerste achter de oproep van actiegroep Follow This aan Shell, om leiderschap te tonen in de energietransitie. Sindsdien volgen andere grote beleggers dat voorbeeld. Actiam was verder een van de indieners van een resolutie die McDonald’s deed besluiten dit jaar nog af te zien van piepschuim als verpakkingsmateriaal. Ook heeft Actiam verder in kaart gebracht hoe bedrijven bijdragen aan de sustainable developments goals van de VN. Van der Putten werkte vóór Actiam vijf jaar lang bij Zwitersleven. In deze periode werd Zwitserleven, mede door zijn toedoen, de nummer één verzekeraar in het ranglijstje van duurzame beleggers, aldus de VBDO.

Naam: Bouwe de Boer Categorie: energie/bouw Functie: projectleider Fossielvrij Friesland Geboortejaar: 1962 Bouwe de Boer is energiecoördinator van de gemeente Leeuwarden, maar hij heeft zijn vleugels al lang geleden uitgeslagen tot ver buiten de gemeentegrens. Zo is hij ook projectleider van de stichting Fossielvrij Friesland, die de provincie in 2025 fossielvrij wil hebben. De Boer zag zijn kans schoon toen Leeuwarden Culturele hoofdstad van Europa werd. Hij organiseerde in dat kader de Elfwegentocht (de naam is een knipoog naar de Elfstedentocht, die de provincie veel te lang heeft moeten ontberen). Doel van de Elfwegentocht was twee weken lang geen druppel fossiele brandstof te vergieten. Mede dankzij De Boers netwerk en enthousiasme haakten veel scholen, talloze bedrijven, gemeenten en instellingen aan. Zij kozen voor alternatieven zoals de fiets, elektrische deel- of pendelvoertuigen. Bussen reden op plantaardige olie, boten voeren op zonne-energie. Speciaal voor het evenement werden ook belangrijke wegen afgesloten. ’s Avonds volgde er een verslag op NPO2. “Het gaat vooral om het bewustwordingsproces”, verklaarde De Boer in een toelichting, wiens bijnaam inmiddels ‘de Marjan Minnesma van Friesland’ luidt. De Boer, die al eerder in de Duurzame 100 stond maar daar vorig jaar uit verdween, staat daarmee weer bij de jury in de spotlight.

Naam: Theunis Piersma Categorie: natuur/ecologie Functie: hoogleraar trekvogelecologie Geboortejaar: 1958 Voor zijn wereldwijde onderzoek naar de relatie tussen wad-, weidevogels en getijdegebieden is de bioloog Theunis Piersma al vaak gelauwerd. Vorig jaar kon hij daar nog een prestigieuze onderscheiding van de British Trust for Ornitholoy aan toevoegen. En nu staat hij ook nog in de Duurzame 100. Logisch, want Piersma’s onderzoeksgroep levert, onder andere dankzij het zenderen van trekvogels, nieuwe inzichten over de kwetsbare relatie tussen klimaat, voedsel, landschap en vogels. Met die kennis probeert hij, in samenwerking met natuurbeschermingsorganisaties, unieke kustzones en cultuurlandschappen voor menselijke ingrijpen te behoeden. En waar mogelijk schade te herstellen. Daarnaast mengt hij zich graag in het publieke debat, bijvoorbeeld over landschapspijn, en was hij afgelopen maanden ook betrokken bij de presentatie van Celebrating Diversity 2018, een programma in het kader van Leeuwarden Culturele Hoofdstad. Zo werkte hij onder andere mee aan een grote muziekvoorstelling (Birds, Brass & Dance) maar ook aan de Grote Grutto Expo, een tentoonstelling over onze nationale vogel, die helaas veel betere tijden heeft gekend.

Naam: Marko Hekkert Categorie: wetenschap/onderzoek Functie: hoogleraar innovatiewetenschappen Geboortejaar: 1971 Naast zijn functie als hoogleraar en bestuursvoorzitter van het Copernicusinstituut – dat studenten onderwijst maar ook onderzoek doet naar onder andere de circulaire economie, milieubeleid en innovatie –  was Marko Hekkert afgelopen jaar vooral in Haagse kringen actief. Hij leidde een werkgroep van de Sociaal Economische Raad over de toekomst van het innovatiebeleid, dat ingrijpend anders moet om een duurzame toekomst te kunnen garanderen. Maar Hekkert is ook een graag gezien adviseur op diverse ministeries. Of het gaat nu over de houdbaarheid van het huidige landbouwsysteem of de noodzakelijke omschakeling naar duurzame energiebronnen: Hekkert deelt graag zijn kennis. Zo trainde hij afgelopen jaar samen met collega’s ruim 100 beleidsmakers op het thema duurzame innovatie en duurzaamheidstransities. Vorig jaar stond hij op plek 82, dit keer op 90.

Naam: Thomas Dekker Categorie: financieel Functie: manager duurzaamheid Rabobank Geboortejaar: 1987 Hij was een van de jongste deelnemers aan de onderhandelingen over het klimaatakkoord, zat aan de klimaattafel van Diederik Samsom bij de sector gebouwde omgeving. Die plek is logisch want Thomas Dekker, nieuwkomer in de Duurzame 100, werkt bij de grootste hypotheekverstrekker van het land en heeft ervaring met financieringsconstructies om huizen en gebouwen naar nul op de meter te krijgen. Inmiddels zijn daarover ook in het regeerakkoord passages opgenomen, wat deels ook op Dekkers conto is te schrijven. Dekker kwam in 2013 als stagiair bij de bank en mocht zich daar storten op verduurzaming. Dat deed hij zo goed, dat hij inmiddels verantwoordelijk is voor het opzetten van de gehele duurzaamheidsstrategie voor al het vastgoed van de bank. Vastgoed uit de hypotheekportefeuille, maar ook voor de gebouwen die de bank tot haar eigen bezit rekent. Voorlopig is Dekker daar nog niet mee klaar, want er moeten nog 4,5 miljoen woningen naar nul op de meter. Daarnaast probeert hij andere bankiers, onder andere via de Nederlandse Vereniging van Banken, te enthousiasmeren voor vergroening.

Naam: Saskia Kluit Categorie: NGO Functie: directeur Fietsersbond Geboortejaar: 1973 Afgelopen jaar kreeg Saskia Kluit nog in Rome een prijs van de Luiss Universiteit voor alle goede werken van haar Fietsersbond. Nu staat ze ook nog in de Duurzame 100. Want mede door de inzet van nieuwkomer Kluit lijkt de fiets eindelijk in het Haags vizier te komen, kregen gemeenten honderd miljoen euro om te investeren in fietsvoorzieningen en wordt er een mobiliteitsvisie ontwikkeld die verder gaat dan asfalt en auto’s. Bovenal is de Fietsersbond met haar 150 lokale afdeling een natuurlijke gesprekspartner voor de overheid geworden. Kluit is verder voorzitter van de Dutch Cycling Embassy, een internationaal publiek/privaat samenwerkingsverband dat Nederlandse fietskennis exporteert. Zelf heeft ze vijf fietsen tot haar beschikking, maar het liefst gaat ze gewoon lopend naar kantoor. Gewoon omdat zij ieder dag graag 10.000 stappen wil halen, wandelen ook leuk is en toch niet zo ver weg woont.

Naam: Paul Geurts van Kessel Categorie: energie/bouw Functie: medeoprichter en directeur GreenHome Geboortejaar: 1988 Geurts van Keesel is een nieuwkomer in de lijst. Dat heeft hij vooral te danken aan het online platform GreenHome (voorheen bekend als Bleeve), waar consumenten met een paar klikken met de muis adviezen krijgen voor de verduurzaming van hun huis.  Het afgelopen jaar is GreenHome, dat hij in 2015 oprichtte met twee vrienden, actief op zoek gegaan naar partners om de impact te vergroten. Geurts van Kessel sloot daarom overeenkomsten met ruim zestig gemeenten, waarvoor GreenHome als ‘energieloket’ gaat fungeren. Ook bij de Rabobank kreeg hij voet aan de grond. GreenHome gaat een rol spelen in de hypotheekadvisering. Geurts van Kessel werkte, na zijn studie technologiemanagement, eerst een dik jaar bij een consultant. Hij schrok daar zo van de ‘bureaucratische cultuur’  en ‘alle mensen om hem heen die de jaren tot hun pensioen zitten af te tellen”, dat hij zijn goede salaris en mooie leaseauto graag opgaf voor de onzekerheden van een eigen bedrijf. Die stap bracht hem uiteindelijk ook in de Duurzame 100.

Naam: Henri Bontenbal Categorie: energie/bouw Functie: strateeg Stedin Groep Geboortejaar: 1982 Hij is een nieuwkomer in de Duurzame 100, maar staat ook bekend als criticus van deze lijst, die veel te elitair zou zijn. Toch hoort Henri Bontenbal er nu zelf ook op, vindt de jury. Bontenbal wordt gezien als een toonaangevende stem in het maatschappelijk debat over de energietransitie, dankzij zijn tweets en mediaoptredens, maar ook door zijn netwerk. Hij was onder andere beleidsmedewerker bij  het CDA. Mede door enthousiasme heeft netbeheerder Stedin de weg naar energietransitie ingeslagen – wat noodzakelijk is om de energietransitie te doen slagen. Dat is een hele prestatie bij zo’n conservatief bedrijf, vindt de jury. “Als ze mij in de Duurzame 100 zetten, dan eet ik mijn sokken op”, riep hij ooit. Eet smakelijk dus, Henri Bontenbal: u staat op 94.

Naam: Dominique Noome Categorie: natuur/ecologie Functie: medeoprichter Ranger Campus Geboortejaar: 1984 Dominique Noome is een nieuwkomer in de Duurzame 100. Ze is medeoprichter van Ranger Campus, een organisatie die wildlife rangers en hun leidinggevenden ter plekke opleidt. Ze is bij de Ranger Campus onder andere verantwoordelijk voor de fondsenwerving. Het geld voor de academie komt van goede doelen-organisaties. De campus heeft nu twee programma’s ontwikkeld. Ranger Academy, een wereldwijd te gebruiken e-learningprogramma, en LEAD Ranger, waarbij instructeurs lokaal worden opgeleid zodat zij weer eigen mensen kunnen opleiden. Per saldo zijn zo 30 instructeurs opgeleid. Op hun beurt leiden zij binnen hun eigen natuurorganisatie weer 700 rangers op. De bedoeling is dat deze rangers ook na hun opleiding worden ondersteund en begeleid, iets waar het nu nog vaak aan schort. Noome is verder reservist bij Defensie. Als ‘functioneel specialist’ heeft ze met collega’s de werkgroep klimaat opgezet. De gevolgen van klimaatverandering – overstromingen, droogtes, migratiebewegingen – kunnen immers een grote impact hebben op de internationale veiligheid en tot conflicten leiden.

Naam: Paulette van Ommen Categorie: bedrijfsleven Functie: manager klimaatbeleid DSM Geboortejaar: 1986 Paulette van Ommen stond al drie keer in de Duurzame 100, vorig jaar nog op plek 57. Nu op 96, maar de duurzaamheidsmanager van chemiebedrijf DSM zat afgelopen jaar niet bepaald stil. Van Ommen, die in deze krant eerder onderstreepte hoe belangrijk het is dat duurzaamheid doordringt ‘tot alle hearts and minds in een bedrijf’, was druk met het initiëren van de wereldwijde integrale klimaataanpak van de multinational. Daarbij wordt onder andere geïnventariseerd hoe de CO2-uitstoot van DSM kan worden verminderd en wat de kansen en risico’s zijn van klimaatverandering. Daarnaast moeten nieuwe producten worden ontwikkeld die de CO2-emissie kunnen beperken. Van Ommen was verder druk met de voorbereiding en ondersteuning van haar bazen, die in verschillende internationale en prestigieuze gremia onderstrepen hoe belangrijk het is om het klimaatprobleem effectief aan te pakken. Opmerkelijk is verder dat Van Ommen de songtekst ‘Price Tag’ van popster Jessie J. heeft herschreven. In Van Ommens versie is de prijs van CO2 in het prijskaartje verwerkt. Hoe dat klinkt, is een goed bewaard geheim.

Naam: Tom van de Beek Categorie: natuur/ecologie Functie: directeur en oprichter The Tipping Point Geboortejaar:  1977 Tom van de Beek ontving afgelopen jaar de Wubbo Ockels Nova Zembla Prijs voor de bezielde, veelzijdige aanpak waarmee hij mens en natuur verbindt. Zo wil hij met zijn bedrijf The Tipping Pont de transitie  naar een duurzame samenleving versnellen. Afgelopen jaar organiseerde hij daartoe bijvoorbeeld, via Ondernemers van Nu, een ‘Petitie voor verstandige handel’ die in Den Haag is aangeboden. En meer dan 80.000 mensen ondertekenden zijn petitie tegen neonicotinoiden, bestrijdingsmiddelen die worden gezien als een grote bron van bijen- en insectensterfte. Daarnaast organiseerde Van de Beek in mei, kriskras door het land, het Fête de la Nature 2018, een groot grassroots-natuurfestival naar Frans voorbeeld. Via MijnStadstuin is hij ook nog actief in de stadslandbouw. En passant zette hij ook nog de Changemaker Challenge 2018 op, een prijsvraag voor studenten om het probleem van plastic afval aan te pakken. Van de Beek stond al zes keer eerder in de Duurzame 100. Vorig jaar was hij nog goed voor plaats 79, nu is hij wat gedaald naar 97.

Naam: Thiëmo Heilbron Categorie: bedrijfsleven Functie: oprichter en directeur Fawaka Geboortejaar: 1986 Het was een druk jaar voor Thiëmo Heilbron, die met zijn organisatie Fawaka kinderen en jongeren van alle etnische achtergronden en opleidingsniveaus wil inspireren tot duurzaamheid. Hij gaf daartoe gastcolleges op Pabo’s, maar zorgde er ook voor dat 700 basisscholieren in de drie grote steden lessen in duurzaamheid kregen. Met SOS Kinderdorpen gaat Fawaka in Indonesië een soortgelijk project doen. Heilbron nam deel aan diverse publieke debatten en was geregeld te horen en te zien in media. Van die 700 basisscholieren is 70 procent afkomstig uit kansarme gezinnen. Dat is precies de doelgroep die Heilbron voor ogen heeft. Hij vindt namelijk dat de klimaatstrijd te elitair en te wit is. Heilbron is dan ook niet te beroerd om de thermometer in de Duurzame 100 te steken: is die wel divers genoeg? De jury plaatste hem dit keer op plaats 98. Lager dan vorig jaar (69), maar aardig in de buurt van 2016, toen hij op plaats 95 binnenkwam.

Naam: Diederik Samsom Categorie: energie/bouw Functie: voormalig politicus; adviseur bij afval- en energiebedrijf HVC Geboortejaar: 1971 Het afgelopen jaar was Diederik Samsom opeens weer in beeld bij de jury van de Duurzame 100. De  gesneefde politiek leider van de PvdA deed van zich spreken als een van de onderhandelaars van het klimaatakkoord. Daarnaast trok de energiesector als een magneet aan hem, verklaarde hij dit voorjaar nog in deze krant. Samsom is daarom adviseur bij afval- en energiebedrijf HVC, dat groene energie wil opwekken, maar ook commissaris bij Energie Beheer Nederland (EBN) dat eveneens duurzame stappen wil maken. Samsom stond al drie keer eerder in de Duurzame 100. Ooit piekte hij op plaats zeven, maar dat was voordat de politiek zijn groen profiel deed verbleken. Nu staat de man die op 15-jarige leeftijd al bij Greenpeace solliciteerde op de 99^ste plek. Hij wilde toen al de planeet redden, maar kwam pas jaren later – na zijn studie kernfysica – bij de actiegroep terecht. Marjan Minnesma, die daar met hem samenwerkte, herinnert hem als iemand die ‘met kop en schouders boven iedereen uitstak’. Dus wie weet wat de toekomst nog in het verschiet heeft voor Samsom.

Naam: Titia Wolterbeek Categorie: natuur/ecologie Functie: directeur/bestuurder De Vlinderstichting Geboortejaar: 1964 Titia Wolterbeek, nieuwkomer in de Duurzame 100, leidt als directeur en bestuurder van de Vlinderstichting een relatief kleine organisatie van dertig man. Toch slaagt Wolterbeek er goed in het belang van een gezonde populatie vlinders en libellen onder de aandacht te brengen, vindt de jury van de Duurzame 100. Zo praat ze mee over het deltaplan biodiversiteitsherstel dat binnenkort getekend moet worden. Wetenschappers, milieuorganisaties, het agrarisch bedrijfsleven en de supermarkten zitten daartoe al maandenlang aan tafel. Ook is ze betrokken bij de Nationale Bijenstrategie, een reddingsplan voor bijen die lijden onder de bestrijdingsmiddelen die worden ingezet door boeren. Onder andere landbouworganisatie LTO heeft daar haar handtekening onder gezet. Bij de Vlinderstichting is ook een belangrijke rol weggelegd voor duizenden vrijwilligers. Zij leveren onder andere op teldagen waardevolle gegevens aan. Die laten zien hoe vlinders en libellen zich ontwikkelen over langere perioden.