De Bosbranden
in Boerjatië

Van de Amazone tot de Noordpool: over de hele wereld woedden de afgelopen zomer bosbranden.

In Siberië schieten vrijwilligers de overbelaste brandweer te hulp. Journalist Jelle Brandt Corstius en fotograaf Jeroen Toirkens vlogen met deze vrijwillige brandweer mee tijdens hun werk om de meest afgelegen bosbranden van Siberië te bestrijden. 

‘De laatste jaren is het weer in de war. “Droge bliksem, die de branden in de afgelegen gebieden veroorzaken, komt steeds vaker voor. En het heeft sinds half juni niet meer geregend, dus in juli zijn de branden gewoon doorgegaan. De opwarming van de aarde, hè”, zegt Grigory Serdjoekov terwijl zijn telefoon weer rinkelt. Serdjoekov is de directeur van het plaatselijke kantoor van Aviales. Deze dienst probeert vanuit de lucht de meest afgelegen bosbranden te bestrijden. Het is een energieke jongeman, en dat is maar goed ook, want tijdens het interview gaat elke dertig seconden zijn telefoon.

Aviales is verantwoordelijk voor het blussen van de branden in gebieden waar de brandweer niet met trucks kan komen, de zogenaamde ‘controlezones’. Deze zones zijn in 2015 in het leven geroepen door de Russische overheid. Het zijn afgelegen gebieden waar branden – volgens de overheid – geen ‘economische’ schade aan kunnen richten en in principe niet worden geblust, tenzij het uit de hand loopt. En dit jaar loopt het flink uit de hand, vertelt Ser­djoekov. Hij laat een kaart zien van Boerjatië met daarop 170 stipjes. Elk stipje is een grote brand. Brandbestrijding in deze afgelegen gebieden gebeurt door gedropte parachutisten, een man of zeven, die zijn gewapend met een kettingzaag, een pomp, blusapparaten en proviand voor een dag of tien. In de wildernis maken ze brandgangen en blussen ze indien mogelijk de brand.

Het kantoor ligt aan de rand van Oelan-Oede, hoofdstad van de deelrepubliek Boerjatië, waar de stad overgaat in het eindeloze Siberische bos. De branden beginnen in het voorjaar, en normaliter is er een pauze in juli, als regen de meeste branden dooft. Ser­djoekov is verantwoordelijk voor de bestrijding van branden in Boerjatië, een gebied ongeveer zo groot als Duitsland, gelegen ten zuiden en oosten van het Baikal-meer.

Serdjoekov laat ons meevliegen met de mannen van Aviales. We zitten in een antiek Antonov-vliegtuigje om proviand te droppen bij een groep parachutisten-brandweermannen in het afgelegen bos van een natuurreservaat. Ze zijn al tien dagen bezig om de brand te blussen, het eten is bijna op. We vliegen over de delta van de Bargoezin-rivier, en de piloot wijst naar dunne lijntjes langs de rivier, het blijken berenpaden te zijn. Ik vraag hem wanneer hij voor het laatst een vrije dag had. “In mei!”, roept de man lachend.

De rooklucht kondigt aan dat we de plek voor de dropping naderen. Het vuur is ingedamd, ze zijn bezig met nablussen, maar een enorm gebied is uitgebrand. Elk gevoel voor schaal verdwijnt. Pas als we over de minuscule tentjes van de parachutisten vliegen krijg je een idee hoeveel bos er is verbrand. 

Borodin is Boerjatiër, een volk dat verwant is aan hun zuiderburen in Mongolië. Hij laat trots de vlag van Boerjatië zien, met daarop drie vlammen die verleden, heden en toekomst voorstellen. “Voor die derde vlam, de toekomst, doe ik mijn werk”, vertelt Borodin.

“Eerder werkte ik bij de overheid, en zag dat de staat niet was opgewassen tegen de schaal van de branden. Vaak was geld niet het probleem, maar was er vooral gebrekkige informatievoorziening. De autoriteiten beloofden voortdurend om de branden te blussen maar dan gebeurde dat niet. Bewoners kregen een machteloos gevoel.”

De organisatie van Borodin helpt met het lokaliseren en melden van branden, en als het nodig is met het blussen. Verder geven de vrijwilligers – met hulp van Greenpeace – voorlichting over hoe je branden kan voorkomen: “Zeventig procent van de branden ontstaat door menselijk handelen. Veel boeren steken in de lente nog steeds het grasland in de fik omdat ze denken dat de grond daar vruchtbaar van wordt. Zo beginnen veel bosbranden.”

Ook strijdt Borodin tegen de illegale houtkap, wat een lucratieve handel is met China, waar een eindeloze vraag naar hout is. Borodin: “Die houthakkers nemen alleen de planken mee, bast en zaagsel laten ze liggen, en dat werkt als kruit in droge situaties. Dat vliegt dan in brand, of ze steken het zelf in brand om hun activiteiten te verdoezelen.”

“Ik ben bij de vrijwilligers gegaan na de grote bosbranden van 2015. Toen was de overlast door rook verschrikkelijk, en dit jaar is het ook weer zo. De reactie van autoriteiten is altijd: zeggen dat er niets aan de hand is. Maar het probleem met een bosbrand is dat je hem niet kan verstoppen.”

In heel Siberië gingen mensen deze zomer de straat op om te demonstreren tegen het lakse optreden van de overheid. Ze eisten het aftreden van plaatselijke machthebbers – hoogst uitzonderlijk in een land waar over het algemeen alles gelaten wordt geaccepteerd.

Dat Russen niet meer hulpeloos toekijken merkt ook Ekaterina Groedinina van Greenpeace. “Wij zijn deze zomer een petitie begonnen, om de overheid te dwingen om de bosbranden beter te bestrijden. Binnen de kortste keren was die petitie 400.000 keer ondertekend. Zo houden we druk op de Russische regering.”

Hoe zou de regering die branden dan beter kunnen bestrijden? Groedinina: “Meer brandpreventie, en vroeger ingrijpen bij bosbranden. Een brand is namelijk heel goed te bestrijden, als je er maar vroeg bij bent.”

Een van de cursusleiders is Solbon Sanzjijev, een imposante Boerjatiër in een versleten overall met helm en walkietalkie. Af en toe springt een van zijn kinderen op schoot. Hij vertelt dat er elk jaar meer deelnemers zijn aan het kamp. “Steeds meer Russen zijn zich bewust van de effecten van de opwarming van de aarde door deze bosbranden. De laatste twintig jaar is het aantal bosbranden in deze regio toegenomen, en de branden zijn ook groter geworden.”

Toch boeken de vrijwilligers kleine overwinningen, vooral in de bestrijding van de moeilijk te blussen veenbranden die vaak maandenlang doorbranden. En doordat zij overleggen met de professionele hulpdiensten. “Dit is uniek voor Rusland, we hebben in Boerjatië een commissie waar vrijwilligers samenwerken met professionele brandweerlieden, boswachters en medewerkers van het ministerie van noodsituaties.”

Helaas is dat nog steeds een uitzondering in Rusland. Vaak is het onduidelijk wie er precies verantwoordelijk is voor het monitoren of blussen van een brand, waardoor er in de praktijk niks gebeurt. Sanzjijev: “Eerst zeiden mijn vrienden: ‘Je kan het systeem niet veranderen, je bent gek’.

“Maar de afgelopen vier jaar hebben we laten zien dat we een verschil kunnen maken.”

Boreale zone

Het boreale woud is de grootste vegetatiezone op aarde en beslaat zo’n 29% van het totale bosgebied. Met een oppervlakte van zo’n negen miljoen vierkante kilometer is het aanzienlijk groter dan het Amazone-regenwoud. Met name in Rusland is sinds de val van het communisme de ontbossing enorm toegenomen.

Boreale bossen zetten op grote schaal koolstofdioxide om in zuurstof. Een gemiddelde boom produceert in honderd jaar genoeg zuurstof om een persoon twintig jaar van te laten ademen. Toch is minder dan twaalf procent van deze bossen beschermd gebied.

Eenderde van dit boreale bos ligt in Canada. Het is het grootste intacte bos ter wereld: drie miljoen vierkante kilometer  bos zonder steden, wegen en industrie.

Financiering

Het Borealis-project wordt ­financieel ondersteund door ­onder meer ASN-bank, Staatsbosbeheer en het Anchorage ­Museum in Alaska. Trouw is ­mediapartner. Ook u kunt het project sponsoren. Ga voor meer informatie naar borealisproject.nl.

TEKST: JELLE BRANDT CORSTIUS
FOTOGRAFIE: JEROEN TOIRKENS
WEBSITE: JORIS BELGERS met dank aan JAN KRUIDHOF