Het is december 1969 als een groepje Amsterdamse mannen en vrouwen bijeenkomt en besluit ‘iets’ te gaan doen aan de positie van de vrouw in Nederland. Want ja, de vrouw had stemrecht en was sinds tien jaar niet meer handelingsonbekwaam na een huwelijk, in de publieke ruimte was voor haar nog steeds geen plek. Dunya Verwey was een van hen.  “We wilden het anders doen dan de feministen van ietsjes daarvoor, van Man Vrouw Maatschappij. Die vonden wij ‘salonfeministen’”, blikt ze terug op die tijd. Met een zweem van trots: “Wij zouden de straat opgaan!” Daar ontstond Dolle Mina, de linkse, feministische beweging die het land in rap tempo op zijn kop zette en de tweede feministische golf een flinke zet gaf. 

Een paar maanden eerder, tijdens de Maagdenhuisbezetting in mei, was het datzelfde groepje al opgevallen dat de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen op veel gebieden nog erg hardnekkig was. Zelfs in hun eigen linkse, progressieve gelederen. Want niet alleen kregen de vrouwen achteraf lagere boetes dan de mannen, tijdens die bezetting smeerden de vrouwen de broodjes en namen de mannen constant het woord. “Dat lag deels aan onszelf”, geeft Verwey toe, “omdat we die assertiviteit nog niet hadden. Maar het gevoel heerste van, ja maar luister, wij willen ook wat zeggen!” 

Die bijeenkomst is deze maand vijftig jaar geleden. Naast Dunya Verwey bestond het groepje uit Michel en Alex Korzec, Rita Hendriks, Huub Philippens en Anne Marie Vankan. Allen lid van de Socialistische Jeugd en ervaren actievoerders. Nadat hun plannen in december gesmeed waren, voerden ze op 23 en 24 januari 1970 hun eerste acties uit. 

Ze bestormden businessuniversiteit Nyenrode – destijds alleen toegankelijk voor mannen -, verbrandden een korset bij het standbeeld van Wilhelmina Drücker (naar wie Dolle Mina vernoemd is) in Amsterdam, spraken een pasgetrouwd stel bij het stadhuis in Amsterdam toe over de slavinnenrol van de vrouw en zetten openbare herentoiletten af met roze linten. Ook in januari 1970: een demonstratie voor meer crèches, verstoringen van Miss-verkiezingen en een nationale oproep tot een kookstaking. De redactie van de Margriet kreeg bezoek van de Dolle Mina’s, want die zou vrouwen te klein houden.

Met hun acties raakten de Dolle Mina’s een gevoelige snaar in Nederland. Dat bleek in de weken na de acties van januari 1970. Bij de oprichters thuis aan de Amsterdamse Zeedijk rinkelde de telefoon voortdurend, mensen wilden lid worden. Hoeveel mensen precies is onduidelijk, al noteerde de Volkskrant het getal 3000. Overal in het land werden afdelingen opgericht.

Connie van Nieuwkerk was bij de oprichting van Dolle Mina Utrecht. “Er waren zo’n zestig tot zeventig vrouwen op de eerste vergadering. Daar waren ook mannen en dan kreeg je hetzelfde euvel als in het Maagdenhuis”, zegt ze met een knikje naar Verwey. “De mannen namen het woord, de vrouwen luisterden. Dat vond ik niet oké, toen heb ik de mannen gevraagd zich in te houden. Daar waren ze wel toe bereid. Het was niet onwil, maar een vanzelfsprekendheid dat zij aan het woord waren.” 

Mediageniek

De acties van Dolle Mina waren zeer creatief en mediageniek. Neem nou hun ganzenbord, dat begint met de zin: ‘Je wordt als meisje geboren en mag drie beurten wachten.’ Vervolgens: ‘Je wilt geen poppemoedertje zijn, je weet nog niet hoe het hoort! Terug naar 1.’ Of: ‘Je doet het goed op school en wilt doorgaan – terug naar 15.’ Dat ganzenbord is een van de pareltjes uit de collectie van Atria, kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis. Ter ere van het 50-jarig jubileum van Dolle Mina doken Atria-medewerkers Noémi Prent en Noortje Willems de archieven in om de mooiste stukken tentoon te stellen. Een vitrine verderop liggen vergeelde folders en tientallen zwart-wit foto’s van de feministische actiegroep.

Bij de feministen van Dolle Mina bestond, naast frustratie over de ongelijke positie van man en vrouw, bepaalde onvrede over de feministische beweging van toen. Want die bestond al wel.

Feministe Joke Smit publiceerde in 1967 het essay ‘Het onbehagen bij de vrouw’  in De Gids en dat sloeg in als een bom. Een halve eeuw eerder had de vrouw weliswaar kiesrecht gekregen en ze was sinds tien jaar niet langer meer handelingsonbekwaam na een huwelijk, maar ze bleef nog altijd achter op de man. De publieke ruimte was zijn domein, een vrouw had er niets te zoeken, schreef Smit. “Veel vrouwen herkenden zich daarin, dat de rolverdeling tussen mannen en vrouwen in de praktijk nog steeds hetzelfde was als een halve eeuw eerder”, zegt Prent. In navolging van haar publicatie richtte Joke Smit met Hedy d’Ancona in 1968 Man Vrouw Maatschappij (MVM) op, waarmee vooral achter de schermen en aan beleidstafels werd gestreden voor de emancipatie van de vrouw. “De vrouwen van Dolle Mina vonden dat te intellectueel, niet gericht op de maatschappij”, vertelt Prent.

Willems: “Dolle Mina wist heel goed hoe belangrijk de media was om de massa te bereiken. Dat linten strikken om plaskrullen werkte natuurlijk goed op televisie. Naast dat ze aandacht vroegen voor het gebrek aan openbare plasmogelijkheden voor vrouwen, liet Dolle Mina met deze symbolische actie ook zien dat de openbare ruimte vooral is ingericht voor mannen. De Mina’s hadden door dat ze opschudding nodig hadden om iets te bereiken.”

“Eigenlijk gingen de acties viraal avant la lettre”, zegt Prent. “Dat was voor MVM zeker niet het geval, die vooral aan het praten waren in zaaltjes.” Willems: “Jonge mensen herkenden zich veel meer in Dolle Mina.”

Baas in eigen buik

De bekendste actie is misschien wel de Baas in Eigen Buik-actie. Een groep Dolle Mina’s voert in maart 1970 actie bij een gynaecologencongres in Utrecht. Ze delen flyers uit en op hun buik staat ‘Baas in eigen buik’ geschreven. Die slogan wordt vandaag de dag nog steeds gebruikt in de discussie over het recht op abortus. Van Nieuwkerk stond op een van de beroemdste foto’s van die dag. “Ik weet nog dat ik op het station stond in Utrecht, dat we onze t-shirts omhoog deden. Ik had helemaal niet het gevoel dat ik op een iconische foto zou staan, ergens achterin een hoekje van het station een beetje weggestopt.” Ook schreef Van Nieuwkerk de leus niet zelf op haar buik. “Dat heeft mijn vader gedaan, met lippenstift. Hij was volledig tegen die actie, maar hij heeft wel een jaar met die foto in zijn zak gelopen.”  

“We liepen met een aantal Dolle Mina’s naar dat congres. Er was geen groot welkom voor ons hoor, dat vonden ze niet leuk. Het waren 99 procent mannen, dat was voor ons ook zoiets. De man beslist, over de vrouw, alweer. Iemand greep het woord, en we werden daarna heel zachtjes maar dwingend weggestuurd. Toen zijn we ook gegaan.”

Strijd nog niet gestreden

Na de eerste verjaardag van Dolle Mina, die wordt gevierd met een boottocht door de Amsterdamse grachten, gaat Dolle Mina door. Een huifkar trekt door het hele land om voorlichting te geven over abortus, de directie van de Hema in Utrecht krijgt bezoek van Dolle Mina na het ontslaan van een zwangere vrouw. Daarnaast zijn de de vrouwen ook bezig met hun eigen ontwikkeling. Er zijn scholingsbijeenkomsten, discussiedagen, studie- en vormingsweekenden. In 1974 ziet Uitgeverij Dolle Mina het levenslicht, samenwerkingen met andere (vrouwen)organisaties (ook met de salonfeministen van MVM) komen van de grond en er verschijnen boeken, folders en brochures over legio onderwerpen, van vrouwenbesnijdenis tot onderwijs voor meisjes. 

Vanaf eind jaren zeventig droogt het aantal acties op, vanuit Dolle Mina ontstaan nieuwe actiegroepen en verschillende organisaties. De vrouwenhulpverlening kwam op gang, de aanzet voor nieuwe abortuswetgeving was gezet en door het hele land werden vrouwenpraatgroepen opgericht. Verwey: “Er werd wel eens smalend gezegd, haha, Dolle Mina is dood hè! Maar Dolle Mina had haar werk gedaan.” Van Nieuwkerk: “Dat vind ik goed gezegd. Daarna was er iets anders aan de orde, en dat was goed.” 

Hoewel er veel veranderd is sinds Dolle Mina de kranten haalde, zijn veel onderwerpen van toen nog steeds relevant. “Je zou de posters van Dolle Mina nu gewoon weer op kunnen hangen”, zegt Willems. “De dubbele seksuele moraal, de verdeling van werk en zorg, abortus, de thema’s van toen blijven terugkomen.”